58
] panchAstikAyasangrah
[bhagavAnashrIkundakunda
chidvivartA. vivartate hi chichchhaktiranAdignAnAvaraNAdi–karmasamparkakUNitaprachArA parichchhedyasya
vishvasyaikadesheShu krameN vyApriyamANA. yadA tu gnAnAvaraNAdikarmasamparka praNashyati tadA parichchhedyasya
vishvasya sarvadesheShu yugapadvayApRutA kathanchitkauTasthyamavApya viShayAntaramanApnuvantI na vivartate. sa khalveSh
nishchita sarvagnasarvadarshitvopalambha. ayamev dravyakarmanibandhanabhUtAnAn bhAvakarmaNAn kartRutvochchheda. ayamev
-----------------------------------------------------------------------------
‘1karmasanyuktapanA’ to hotA hI nahIn , kyonki dravyakarmo aur bhAvakarmose vimukti huI hai. dravyakarma ve
pudgalaskandh hai aur bhAvakarma ve 2chidvivarta hain. chitshakti anAdi gnAnAvaraNAdikarmonke samparkase
[sambandhase] sankuchit vyApAravAlI honeke kAraN gneyabhUt vishvake [–samasta padArthonke] ek–ek
deshamen kramasha vyApAr karatI huI vivartanako prApta hotI hai. kintu jab gnAnAvaraNAdikarmonkA samparka
vinaShTa hotA hai, tab vah gneyabhUt vishvake sarva deshommen yugapad vyApAr karatI huI kathanchit 3kUTastha
hokar, anya viShayako prApta na hotI huI vivartan nahIn karatI. vah yah [chitshaktike vivartanakA
abhAv], vAstavamen nishchit [–niyat, achal] sarvagnapanekI aur sarvadarshIpanekI upalabdhi hai. yahI,
dravyakarmonke nimittabhUt bhAvakarmonke kartRutvakA vinAsh hai; yahI, vikArapUrvak anubhavake abhAvake kAraN
4aupAdhik sukhadukhapariNAmonke bhoktRutvakA vinAsh hai; aur yahI, anAdi vivartanake khedake vinAshase
--------------------------------------------------------------------------
1. pUrva sUtramen kahe hue ‘jIvatva’ Adi nav visheShomense pratham ATh visheSh muktAtmAko bhI yathAsambhav hote hain, mAtra
ek ‘karmasanyuktapanA’ nahIn hotA.
2. chidvivarta = chaitanyakA parivartan arthAt chaitanyakA ek viShayako chhoDakar anya viShayako jAnanerUp badalanA;
chitshaktikA anya anya gneyonko jAnanerUp parivartit honA.
3. kUTastha = sarvakAl ek rUp rahanevAlI; achala. [gnAnAvaraNAdikarmokA sambandha naShTa hone par kahIn chitshakti
sarvathA apariNAmI nahIn ho jAtI; kintu vah anya–anya gneyonko jAnanerUp parivartit nahIn hotI–sarvadA tInon
kAlake samasta gneyonko jAnatI rahatI hai, isaliye use kathanchit kUTastha kahA hai.]
4. aupAdhik = dravyakarmarUp upAdhike sAth sambandhavAle; jinamen dravyakarmarUpI upAdhi nimitta hotI hai aise;
asvAbhAvik; vaibhAvik; vikArI.