68
] panchAstikAyasangrah
[bhagavAnashrIkundakunda
siddhAnAn jIvatvadehamAtratvavyavastheyam.
siddhAnAn hin dravyaprANadhAraNAtmako mukhyatven jIvasvabhAvo nAsti. na cha jIvasvabhAvasya
sarvathAbhAvosti bhAvaprANadhAraNAtmakasya jIvasvabhAvasya mukhyatven sadbhAvAt. na cha teShAn sharIreN sah
nIrakShIrayorivaikyen vRutti, yataste tatsamparkahetubhUtakaShAyayogaviprayogAdatI–
tAnantarasharIramAtrAvagAhapariNatatvepyatyantabhinnadehA. vAchAn gocharamatItashcha tanmahimA, yataste
laukikaprANadhAraNamantareN sharIrasambandhamantareN cha pariprAptanirupAdhisvarUpA satatan prat–pantIti..35..
Na kudochi vi uppaNNo jamhA kajjan Na teN so siddho.
uppAdedi Na kinchi vi kAraNamavi teN Na sa hodi.. 36..
-----------------------------------------------------------------------------
TIkA– yah siddhonke [siddhabhagavantonke] jIvatva aur dehapramANatvakI vyavasthA hai.
siddhonko vAstavamen dravyaprANake dhAraNasvarUp jIvasvabhAv mukhyarUpase nahIn hai; [unhen]
jIvasvabhAvakA sarvathA abhAv bhI nahIn hai, kyonki bhAvaprANake dhAraNasvarUp jIvasvabhAvakA mukhyarUpase
sadbhAv hai. aur unhen sharIrake sAth, nIrakShIrakI bhAnti, ekarUp 1vRutti nahIn hai; kyonki
sharIrasanyogase hetubhUt kaShAy aur yogakA viyog huA hai isaliye ve 2atIt anantar sharIrapramAN
avagAharUp pariNat hone par bhI atyant deharahit hain. aur 3vachanagocharAtIt unakI mahimA hai; kyonki
laukik prANake dhAraN binA aur sharIrake sambandha binA, sampUrNarUpase prApta kiye hue nirupAdhi svarUp
dvArA ve satat pratapate hain [–pratApavanta vartate hain].. 35..
--------------------------------------------------------------------------
1. vRutti = vartan; astitva.
2. atIt anantar = bhUt kAlakA sabase antim; charama. [siddhabhagavantonkI avagAhanA charamasharIrapramAN hone ke
kAraN us antim sharIrakI apekShA lekar unhen ‘dehapramANapanA’ kahA jA sakatA hai tathApi, vAstavamen ve
atyanta deharahit hain.]
3. vachanagocharAtIt = vachanagocharatAko atikrAnta ; vachanaviShayAtIt; vachan–agochara.
Upaje nahIn ko kAraNe te siddha tethI na kArya chhe,
upajAvatA nathI kAI paN tethI na kAraN paN Thare. 36.