૮૨
દ્વયોરપ્યભિન્નપ્રદેશત્વેનૈકક્ષેત્રત્વાત્, દ્વયોરપ્યેકસમયનિર્વૃત્તત્વેનૈકકાલત્વાત્, દ્વયોરપ્યેકસ્વભાવ– ત્વેનૈકભાવત્વાત્. ન ચૈવમુચ્યમાનેપ્યેકસ્મિન્નાત્મન્યાભિનિબોધિકાદીન્યનેકાનિ જ્ઞાનાનિ વિરુધ્યંતે, દ્રવ્યસ્ય વિશ્વરૂપત્વાત્. દ્રવ્યં હિ સહક્રમપ્રવૃત્તાનંતગુણપર્યાયાધારતયાનંતરૂપત્વાદેકમપિ વિશ્વ– રૂપમભિધીયત ઇતિ.. ૪૩..
દવ્વાણંતિયમધવા દવ્વાભાવં પકુવ્વંતિ.. ૪૪..
દ્રવ્યાનંત્યમથવા દ્રવ્યાભાવં પ્રકૃર્વન્તિ.. ૪૪..
----------------------------------------------------------------------------- દોનોંકો એકદ્રવ્યપના હૈ, દોનોંકે અભિન્ન પ્રદેશ હોનેસે દોનોંકો એકક્ષેત્રપના હૈ, દોનોં એક સમયમેેં રચે જાતે હોનેસે દોનોંકો એકકાલપના હૈ, દોનોંકા એક સ્વભાવ હોનેસે દોનોંકો એકભાવપના હૈ. કિન્તુ ઐસા કહા જાને પર ભી, એક આત્મામેં આભિનિબોધિક [–મતિ] આદિ અનેક જ્ઞાન વિરોધ નહીં પાતે, ક્યોંકિ દ્રવ્ય વિશ્વરૂપ હૈ. દ્રવ્ય વાસ્તવમેં સહવર્તી ઔર ક્રમવર્તી ઐસે અનન્ત ગુણોં તથા પર્યાયોંકા આધાર હોનેકે કારણ અનન્તરૂપવાલા હોનેસે, એક હોને પર ભી, ૧વિશ્વરૂપ કહા જાતા હૈ .. ૪૩..
અન્વયાર્થઃ– [યદિ] યદિ [દ્રવ્યં] દ્રવ્ય [ગુણતઃ] ગુણોંસે [અન્યત્ ચ ભવતિ] અન્ય [–ભિન્ન] હો [ગુણાઃ ચ] ઔર ગુણ [દ્રવ્યતઃ અન્યે] દ્રવ્યસે અન્ય હો તો [દ્રવ્યાનંત્યમ્] દ્રવ્યકી અનન્તતા હો [અથવા] અથવા [દ્રવ્યાભાવં] દ્રવ્યકા અભાવ [પ્રકુર્વન્તિ] હો.
ટીકાઃ– દ્રવ્યકા ગુણોંસે ભિન્નત્વ હો ઔર ગુણોંકા દ્રવ્યસે ભિન્નત્વ હો તો દોષ આતા હૈ ઉસકા યહ કથન હૈ. -------------------------------------------------------------------------- ૧. વિશ્વરૂપ = અનેકરૂપ. [એક દ્રવ્ય સહવર્તી અનન્ત ગુણોંકા ઔર ક્રમવર્તી અનન્ત પર્યાયોંકા આધાર હોનેકે
અનેક જ્ઞાનાત્મક હોનેમેં વિરોધ નહીં હૈ.]
તો થાય દ્રવ્ય–અનન્તતા વા થાય નાસ્તિ દ્રવ્યની. ૪૪.