કહાનજૈનશાસ્ત્રમાલા] ષડ્દ્રવ્ય–પંચાસ્તિકાયવર્ણન
વવદેસા સંઠાણા સંખા વિસયા ય હોંતિ તે બહુગા. તે તેસિમણણ્ણત્તે અણ્ણત્તે ચાવિ વિજ્જંતે.. ૪૬..
તે તેષામનન્યત્વે અન્યત્વે ચાપિ વિદ્યંતે.. ૪૬..
વ્યપદેશાદીનામેકાંતેન દ્રવ્યગુણાન્યત્વનિબંધનત્વમત્ર પ્રત્યાખ્યાતમ્. યથા દેવદત્તસ્ય ગૌરિત્યન્યત્વે ષષ્ઠીવ્યપદેશઃ, તથા વૃક્ષસ્ય શાખા દ્રવ્યસ્ય ગુણા ઇત્યનન્યત્વેઽપિ. યથા દેવદત્તઃ ફલમઙ્કુશેન ધનદત્તાય વૃક્ષાદ્વાટિકાયામવચિનોતીત્યન્યત્વે કારકવ્યપદેશઃ, તથા મૃત્તિકા ઘટભાવં સ્વયં સ્વેન સ્વસ્મૈ સ્વસ્માત્ સ્વસ્મિન્ કરોતીત્યાત્માત્માનમાત્મનાત્મને આત્મન આત્મનિ -----------------------------------------------------------------------------
[વિષયાઃ] વિષય [તે બહુકાઃ ભવન્તિ] અનેક હોતે હૈં. [તે] વે [વ્યપદેશ આદિ], [તેષામ્] દ્રવ્ય– ગુણોંકે [અન્યત્વે] અન્યપનેમેં [અનન્યત્વે ચ અપિ] તથા અનન્યપનેમેં ભી [વિદ્યંતે] હો સકતે હૈં.
ટીકાઃ– યહાઁ વ્યપદેશ આદિ એકાન્તસે દ્રવ્ય–ગુણોંકે અન્યપનેકા કારણ હોનેકા ખણ્ડન કિયા
હૈ.
જિસ પ્રકાર ‘દેવદત્તકી ગાય’ ઇસ પ્રકાર અન્યપનેમેં ષષ્ઠીવ્યપદેશ [–છઠવીં વિભક્તિકા કથન] હોતા હૈે, ઉસી પ્રકાર ‘વૃક્ષકી શાખા,’ ‘દ્રવ્યકે ગુણ’ ઐસે અનન્યપનેમેં ભી [ષષ્ઠીવ્યપદેશ] હોતા હૈે. જિસ પ્રકાર‘દેવદત્ત ફલકો અંકુશ દ્વારા ધનદત્તકે લિયેે વૃક્ષ પરસે બગીચેમેં તોડતા હૈ’ ઐસે અન્યપનેમેં કારકવ્યપદેશ હોતા હૈે, ઉસી પ્રકાર ‘મિટ્ટી સ્વયં ઘટભાવકો [–ઘડારૂપ પરિણામકો] અપને દ્વારા અપને લિયે અપનેમેંસે અપનેમેં કરતી હૈ’, ‘આત્મા આત્મકો આત્મા દ્વારા આત્માકે લિયે આત્મામેંસે આત્મામેં જાનતા હૈ’ ઐસે અનન્યપનેમેં ભી [કારકવ્યપદેશ] હોતા હૈે. જિસ પ્રકાર ‘ઊઁચે દેવદત્તકી ઊઁચી ગાય’ ઐસા અન્યપનેમેં સંસ્થાન હોતા હૈે, ઉસી પ્રકાર ‘વિશાલ વૃક્ષકા વિશાલ શાખાસમુદાય’, મૂર્ત દ્રવ્યકે મૂર્ત ગુણ’ ઐસે અનન્યપનેમેં ભી [સંસ્થાન] હોતા હૈે. જિસ પ્રકાર ‘એક દેવદત્તકી દસ -------------------------------------------------------------------------- વ્યપદેશ = કથન; અભિધાન. [ઇસ ગાથામેં ઐસા સમઝાયા હૈ કિ–જહાઁ ભેદ હો વહીં વ્યપદેશ આદિ ઘટિત હોં ઐસા કુછ નહીં હૈ; જહાઁ અભેદ હો વહાઁ ભી વે ઘટિત હોતે હૈં. ઇસલિયે દ્રવ્ય–ગુણોંમેં જો વ્યપદેશ આદિ હોતે હૈં વે કહીં એકાન્તસે દ્રવ્ય–ગુણોંકે ભેદકો સિદ્ધ નહીં કરતે.]
વ્યપદેશ ને સંસ્થાન, સંખ્યા, વિષય બહુ યે હોય છે;
તે તેમના અન્યત્વ તેમ અનન્યતામાં પણ ઘટે. ૪૬.