દ્રવ્યગુણાનામર્થાંતરભૂતત્વે દોષોઽયમ્.
જ્ઞાની જ્ઞાનાદ્યદ્યર્થાંતરભૂતસ્તદા સ્વકરણાંશમંતરેણ પરશુરહિતદેવદત્તવત્કરણવ્યાપારા– સમર્થત્વાદચેતયમાનોઽચેતન એવ સ્યાત્. જ્ઞાનઞ્ચ યદિ જ્ઞાનિનોઽર્થાંતરભૂતં તદા તત્કર્ત્રંશમંતરેણ દેવદત્તરહિતપરશુવત્તત્કર્તૃત્વવ્યાપારાસમર્થત્વાદચેતયમાનમચેતનમેવ સ્યાત્. ન ચ જ્ઞાનજ્ઞાનિનો– ર્યુતસિદ્ધયોસ્સંયોગેન ચેતનત્વં દ્રવ્યસ્ય નિર્વિશેષસ્ય ગુણાનાં નિરાશ્રયાણાં શૂન્યત્વાદિતિ.. ૪૮..
-----------------------------------------------------------------------------
ટીકાઃ– દ્રવ્ય ઔર ગુણોંકો અર્થાન્તરપના હો તો યહ [નિમ્નાનુસાર] દોષ આયેગા.
યદિ જ્ઞાની [–આત્મા] જ્ઞાનસે અર્થાન્તરભૂત હો તો [આત્મા] અપને કરણ–અંશ બિના, કુલ્હાડી રહિત દેવદત્તકી ભાઁતિ, ૧કરણકા વ્યાપાર કરનેમેં અસમર્થ હોનેસે નહીં ચેતતા [–જાનતા] હુઆ અચેતન હી હોગા. ઔર યદિ જ્ઞાન જ્ઞાનીસે [–આત્માસે] અર્થાન્તરભૂત હો તો જ્ઞાન અપને કર્તૃ–અંશકે બિના, દેવદત્ત રહિત કુલ્હાડીકી ભાઁતિ, અપને ૨કર્તાકા વ્યાપાર કરનેમેં અસમર્થ હોનેસે નહીં ચેતતા [–જાનતા] હુઆ અચેતન હી હોગા. પુનશ્ચ, ૩યુતસિદ્ધ ઐસે જ્ઞાન ઔર જ્ઞાનીકો [–જ્ઞાન ઔર આત્માકો] સંયોગસે ચેતનપના હો ઐસા ભી નહીં હૈ, ક્યોંકિ નિર્વિશેષ દ્રવ્ય ઔર નિરાશ્રય ગુણ શૂન્ય હોતે હૈં.. ૪૮.. --------------------------------------------------------------------------
જ્ઞાનકે સાથ યુક્ત હોકર આત્મા ‘જ્ઞાનવાલા [–જ્ઞાની]’ હોતા હૈ ઐસા ભી નહીં હૈ. લકડી ઔર મનુષ્યકી
ભાઁતિ જ્ઞાન ઔર આત્મા કભી પૃથક્ હોંગે હી કૈસે? વિશેષરહિત દ્રવ્ય હો હી નહીં સકતા, ઇસલિયે જ્ઞાન રહિત
આત્મા કૈસા? ઔર આશ્રય બિના ગુણ હો હી નહીં સકતા, ઇસલિયે આત્માકે બિના જ્ઞાન કૈસા? ઇસલિયે
‘લકડી’ ઔર ‘લકડીવાલે’કી ભાઁતિ ‘જ્ઞાન’ ઔર ‘જ્ઞાની’કા યુતસિદ્ધપના ઘટિત નહીં હોતા.]
૮૮
૧. કરણકા વ્યાપાર = સાધનકા કાર્ય. [આત્મા કર્તા હૈ ઔર જ્ઞાન કરણ હૈ. યદિ આત્મા જ્ઞાનસે ભિન્ન હી હો તો
આત્મા સાધનકા વ્યાપાર અર્થાત્ જ્ઞાનકા કાર્ય કરનેમેં અસમર્થ હોનેસે જાન નહીં સકેગા ઇસલિયે આત્માકો
અચેતનત્વ આ જાયેગા.]
૨. કર્તાકા વ્યાપાર = કર્તાકા કાર્ય. [જ્ઞાન કરણ હૈે ઔર આત્મા કર્તા હૈ. યદિ જ્ઞાન આત્માસે ભિન્ન હી હો તો
જ્ઞાન કર્તાકા વ્યાપાર અર્થાત્ આત્માકા કાર્ય કરનેમેં અસમર્થ હોનેસે જાન નહીં સકેગા ઇસલિયે જ્ઞાનકો
અચેતનપના આ જાવેગા.]
૩. યુતસિદ્ધ = જુડકર સિદ્ધ હુએ; સમવાયસે–સંયોગસે સિદ્ધ હુએ. [જિસ પ્રકાર લકડી ઔર મનુષ્ય પૃથક્ હોને