કહાનજૈનશાસ્ત્રમાલા] ષડ્દ્રવ્ય–પંચાસ્તિકાયવર્ણન
અણ્ણાણીતિ ચ વયણં એગત્તપ્પસાધગં હોદિ.. ૪૯..
અજ્ઞાનીતિ ચ વચનમેકત્વપ્રસાધકં ભવતિ.. ૪૯..
જ્ઞાનજ્ઞાનિનોઃ સમવાયસંબંધનિરાસોઽયમ્.
ન ખલુજ્ઞાનાદર્થાન્તરભૂતઃ પુરુષો જ્ઞાનસમવાયાત્ જ્ઞાની ભવતીત્યુપપન્નમ્. સ ખલુ જ્ઞાનસમવાયાત્પૂર્વં કિં જ્ઞાની કિમજ્ઞાની? યદિ જ્ઞાની તદા જ્ઞાનસમવાયો નિષ્ફલઃ. અથાજ્ઞાની તદા કિમજ્ઞાનસમવાયાત્, કિમજ્ઞાનેન સહૈકત્વાત્? ન તાવદજ્ઞાનસમવાયાત્; અજ્ઞાનિનો હ્યજ્ઞાનસમવાયો નિષ્ફલઃ, જ્ઞાનિત્વં તુ જ્ઞાનસમવાયાભાવાન્નાસ્ત્યેવ. તતોઽજ્ઞાનીતિ વચનમજ્ઞાનેન સહૈકત્વમવશ્યં -----------------------------------------------------------------------------
અન્વયાર્થઃ– [જ્ઞાનતઃ અર્થાંતરિતઃ તુ] જ્ઞાનસે અર્થાન્તરભૂત [સઃ] ઐસા વહ [–આત્મા] [સમવાયાત્] સમવાયસે [જ્ઞાની] જ્ઞાની હોતા હૈ [ન હિ] ઐસા વાસ્તવમેં નહીં હૈ. [અજ્ઞાની] ‘અજ્ઞાની’ [ઇતિ ચ વચનમ્] ઐસા વચન [એકત્વપ્રસાધકં ભવતિ] [ગુણ–ગુણીકે] એકત્વકો સિદ્ધ કરતા હૈ.
ટીકાઃ– યહ, જ્ઞાન ઔર જ્ઞાનીકો સમવાયસમ્બન્ધ હોનેકા નિરાકરણ [ખણ્ડન] હૈ. જ્ઞાનસે અર્થાન્તરભૂત આત્મા જ્ઞાનકે સમવાયસે જ્ઞાની હોતા હૈ ઐસા માનના વાસ્તવમેં યોગ્ય નહીં હૈ. [આત્માકો જ્ઞાનકે સમવાયસે જ્ઞાની હોના માના જાયે તો હમ પૂછતે હૈં કિ] વહ [–આત્મા] જ્ઞાનકા સમવાય હોનેસે પહલે વાસ્તવમેં જ્ઞાની હૈ કિ અજ્ઞાની? યદિ જ્ઞાની હૈ [ઐસા કહા જાયે] તો જ્ઞાનકા સમવાય નિષ્ફલ હૈ. અબ યદિ અજ્ઞાની હૈ [ઐસા કહા જાયે] તો [પૂછતે હૈં કિ] અજ્ઞાનકે સમવાયસે અજ્ઞાની હૈ કિ અજ્ઞાનકે સાથ એકત્વસે અજ્ઞાની હૈ? પ્રથમ, અજ્ઞાનકે સમવાયસે અજ્ઞાની હો નહીં સકતા; ક્યોંકિ અજ્ઞાનીકો અજ્ઞાનકા સમવાય નિષ્ફલ હૈ ઔર જ્ઞાનીપના તો જ્ઞાનકે સમવાયકા અભાવ હોનેસે હૈ હી નહીંં. ઇસલિયે ‘અજ્ઞાની’ ઐસા વચન અજ્ઞાનકે સાથ એકત્વકો અવશ્ય સિદ્ધ કરતા હી હૈ. ઔર ઇસ પ્રકાર અજ્ઞાનકે સાથ એકત્વ સિદ્ધ હોનેસે જ્ઞાનકે સાથ ભી એકત્વ અવશ્ય સિદ્ધ હોતા હૈ. --------------------------------------------------------------------------
‘અજ્ઞાની’ એવું વચન તે એકત્વની સિદ્ધિ કરે. ૪૯.