દ્રવ્યાચ્ચ અનન્યાઃ અન્યત્વપ્રકાશકા ભવન્તિ.. ૫૧..
દર્શનજ્ઞાને તથા જીવનિબદ્ધે અનન્યભૂતે.
વ્યપદેશતઃ પૃથક્ત્વં કુરુતે હિ નો સ્વભાવાત્.. ૫૨..
દ્રષ્ટાંતદાર્ષ્ટાન્તિકાર્થપુરસ્સરો દ્રવ્યગુણાનામનર્થાંન્તરત્વવ્યાખ્યોપસંહારોઽયમ્.
વર્ણરસગંધસ્પર્શા હિ પરમાણોઃ પ્રરૂપ્યંતે; તે ચ પરમાણોરવિભક્તપ્રદેશત્વેનાનન્યેઽપિ સંજ્ઞાદિવ્યપદેશનિબંધનૈર્વિશેષૈરન્યત્વં પ્રકાશયન્તિ. એવં જ્ઞાનદર્શને અપ્યાત્મનિ સંબદ્ધે આત્મ– દ્રવ્યાદવિભક્તપ્રદેશત્વેનાનન્યેઽપિ સંજ્ઞાદિવ્યપદેશનિબંધનૈર્વિશેષૈઃ પૃથક્ત્વમાસાદયતઃ, સ્વભાવતસ્તુ નિત્યમપૃથક્ત્વમેવ બિભ્રતઃ.. ૫૧–૫૨..
-----------------------------------------------------------------------------
અન્વયાર્થઃ– [પરમાણુપ્રરૂપિતાઃ] પરમાણુમેં પ્રરૂપિત કિયે જાને વાલે ઐસે [વર્ણરસગંધસ્પર્શાઃ] વર્ણ–રસ–ગંધ–સ્પર્શ [દ્રવ્યાત્ અનન્યાઃ ચ] દ્રવ્યસે અનન્ય વર્તતે હુએ [વિશેષૈઃ] [વ્યપદેશકે કારણભૂત] વિશેષોં દ્વારા [અન્યત્વપ્રકાશકાઃ ભવન્તિ] અન્યત્વકો પ્રકાશિત કરનેવાલે હોતે હૈં [– સ્વભાવસે અન્યરૂપ નહીં હૈ]; [તથા] ઇસ પ્રકાર [જીવનિબદ્ધે] જીવમેં સમ્બદ્ધ ઐસે [દર્શનજ્ઞાને] દર્શન–જ્ઞાન [અનન્યભૂતે] [જીવદ્રવ્યસે] અનન્ય વર્તતે હુએ [વ્યપદેશતઃ] વ્યપદેશ દ્વારા [પૃથક્ત્વં કુરુતે હિ] પૃથક્ત્વ કરતે હૈં. [નો સ્વભાવાત્] સ્વભાવસે નહીં.
ટીકાઃ– દ્રષ્ટાન્તરૂપ ઔર દ્રાર્ષ્ટાન્તરૂપ પદાર્થપૂર્વક, દ્રવ્ય તથા ગુણોંકે અભિન્ન–પદાર્થપનેકે વ્યાખ્યાનકા યહ ઉપસંહાર હૈ.
વર્ણ–રસ–ગંધ–સ્પર્શ વાસ્તવમેં પરમાણુમેં પ્રરૂપિત કિયે જાતે હૈં; વે પરમાણુસે અભિન્ન પ્રદેશવાલે હોનેકે કારણ અનન્ય હોને પર ભી, સંજ્ઞાદિ વ્યપદેશકે કારણભૂત વિશેષોં દ્વારા અન્યત્વકો પ્રકાશિત કરતે હૈં. ઇસ પ્રકાર આત્મામેં સમ્બદ્ધ જ્ઞાન–દર્શન ભી આત્મદ્રવ્યસે અભિન્ન પ્રદેશવાલે હોનેકે કારણ અનન્ય હોને પર ભી, સંજ્ઞાદિ વ્યપદેશકે કારણભૂત વિશેષોં દ્વારા પૃથક્પનેકો પ્રાપ્ત હોતે હૈં, પરન્તુ સ્વભાવસે સદૈવ અપૃથક્પને કો હી ધારણ કરતે હૈં.. ૫૧–૫૨..
ઇસ પ્રકાર ઉપયોગગુણકા વ્યાખ્યાન સમાપ્ત હુઆ. -------------------------------------------------------------------------- દ્રાર્ષ્ટાન્ત = દ્રષ્ટાન્ત દ્વારા સમઝાાન હો વહ બાત; ઉપમેય. [યહાઁ પરમાણુ ઔર વર્ણાદિક દ્રષ્ટાન્તરૂપ પદાર્થ હૈં તથા
૯૨