જીવા હિ સહજચૈતન્યલક્ષણપારિણામિકભાવેનાનાદિનિધનાઃ. ત એવૌદયિક– ક્ષાયોપશમિકૌપશમિકભાવૈઃ સાદિસનિધનાઃ. ત એવ ક્ષાયિકભાવેન સાદ્યનિધનાઃ. ન ચ સાદિ– ત્વાત્સનિધનત્વં ક્ષાયિકભાવસ્યાશઙ્કયમ્. સ ખલૂપાધિનિવૃત્તૌ પ્રવર્તમાનઃ સિદ્ધભાવ ઇવ સદ્ભાવ એવ જીવસ્ય; સદ્ભાવેન ચાનંતા એવ જીવાઃ પ્રતિજ્ઞાયંતે. ન ચ તેષામનાદિનિધનસહજચૈતન્ય–લક્ષણૈકભાવાનાં સાદિસનિધનાનિ સાદ્યનિધનાનિ ભાવાંતરાણિ નોપપદ્યંત ઇતિ વક્તવ્યમ્; તે ખલ્વનાદિકર્મમલીમસાઃ પંકસંપૃક્તતોયવત્તદાકારેણ પરિણતત્વાત્પઞ્ચપ્રધાનગુણપ્રધાનત્વેનૈવાનુભૂયંત ઇતિ.. ૫૩.. -----------------------------------------------------------------------------
જીવ વાસ્તવમેં સહજચૈતન્યલક્ષણ પારિણામિક ભાવસે અનાદિ–અનન્ત હૈ. વે હી ઔદયિક, ક્ષાયોપશમિક ઔર ઔપશમિક ભાવોંસે સાદિ–સાન્ત હૈં. વે હી ક્ષાયિક ભાવસે સાદિ–અનન્ત હૈં.
‘ક્ષાયિક ભાવ સાદિ હોનેસે વહ સાંત હોગા’ ઐસી આશંકા કરના યોગ્ય નહીં હૈ. [કારણ ઇસ પ્રકાર હૈઃ–] વહ વાસ્તવમેં ઉપાધિકી નિવૃત્તિ હોને પર પ્રવર્તતા હુઆ, સિદ્ધભાવકી ભાઁતિ, જીવકા સદ્ભાવ હી હૈ [અર્થાત્ કર્મોપાધિકે ક્ષયમેં પ્રવર્તતા હૈ ઇસલિયે ક્ષાયિક ભાવ જીવકા સદ્ભાવ હી હૈ]; ઔર સદ્ભાવસે તો જીવ અનન્ત હી સ્વીકાર કિયે જાતે હૈં. [ઇસલિયે ક્ષાયિક ભાવસે જીવ અનન્ત હી અર્થાત્ વિનાશરહિત હી હૈ.]
પુનશ્ચ, ‘અનાદિ–અનન્ત સહજચૈતન્યલક્ષણ એક ભાવવાલે ઉન્હેં સાદિ–સાંત ઔર સાદિ–અનન્ત ભાવાન્તર ઘટિત નહીં હોતે [અર્થાત્ જીવોંકો એક પારિણામિક ભાવકે અતિરિક્ત અન્ય ભાવ ઘટિત નહીં હોતે]’ ઐસા કહના યોગ્ય નહીં હૈ; [ક્યોંકિ] વે વાસ્તવમેં અનાદિ કર્મસે મલિન વર્તતે હુએ કાદવસે અનુભવમેં આતે હૈં.. ૫૩.. -------------------------------------------------------------------------- જીવકે પારિણામિક ભાવકા લક્ષણ અર્થાત્ સ્વરૂપ સહજ–ચૈતન્ય હૈ. યહ પારિણામિક ભાવ અનાદિ અનન્ત
૯૪
૧સંપૃક્ત જલકી ભાઁતિ તદાકારરૂપ પરિણત હોનેકે કારણ, પાઁચ પ્રધાન ૨ગુણોંસે પ્રધાનતાવાલે હી
૧. કાદવસે સંપૃક્ત = કાદવકા સમ્પર્ક પ્રાપ્ત; કાદવકે સંસર્ગવાલા. [યદ્યપિ જીવ દ્રવ્યસ્વભાવસે શુદ્ધ હૈ તથાપિ
વ્યવહારસે અનાદિ કર્મબંધનકે વશ, કાદવવાલે જલકી ભાઁતિ, ઔદયિક આદિ ભાવરૂપ પરિણત હૈં.]
૨. ઔદયિક, ઔપશમિક, ક્ષાયોપશમિક, ક્ષાયિક ઔર પારિણામિક ઇન પાઁચ ભાવોંકો જીવકે પાઁચ પ્રધાન ગુણ
કહા ગયા હૈ.