કુવ્વંતિ સદો ણાસં અસદો ભાવસ્સ ઉપ્પાદં.. ૫૫..
કુર્વન્તિ સતો નાશમસતો ભાવસ્યોત્પાદમ્.. ૫૫..
જીવસ્ય સદસદ્ભાવોચ્છિત્ત્યુત્પત્તિનિમિત્તોપાધિપ્રતિપાદનમેતત્. -----------------------------------------------------------------------------
ભાવાર્થઃ– ૫૩ વીં ગાથામેં જીવકો સાદિ–સાન્તપના તથા અનાદિ–અનન્તપના કહા ગયા હૈ. વહાઁ પ્રશ્ન સમ્ભવ હૈ કિ–સાદિ–સાંતપના ઔર અનાદિ–અનંતપના પરસ્પર વિરુદ્ધ હૈ; પરસ્પર વિરુદ્ધ ભાવ એકસાથ જીવકો કૈસે ઘટિત હોતે હૈં? ઉસકા સમાધાન ઇસ પ્રકાર હૈઃ જીવ દ્રવ્ય–પર્યાયાત્મક વસ્તુ હૈ. ઉસે સાદિ–સાન્તપના ઔર અનાદિ–અનન્તપના દોનોં એક હી અપેક્ષાસે નહીં કહે ગયે હૈં, ભિન્ન– ભિન્ન અપેક્ષાસે કહે ગયે હૈં; સાદિ–સાન્તપના કહા ગયા હૈ વહ પર્યાય–અપેક્ષાસે હૈ ઔર અનાદિ– અનન્તપના દ્રવ્ય–અપેક્ષાસે હૈ. ઇસલિયે ઇસ પ્રકાર જીવકો સાદિ–સાન્તપના તથા અનાદિ–અનન્તપના એકસાથ બરાબર ઘટિત હોતા હૈ.
[યહાઁ યદ્યપિ જીવકો અનાદિ–અનન્ત તથા સાદિ–સાન્ત કહા ગયા હૈ, તથાપિ ઐસા તાત્પર્ય ગ્રહણ કરના ચાહિયે કિ પર્યાયાર્થિકનયકે વિષયભૂત સાદિ–સાન્ત જીવકા આશ્રય કરનેયોગ્ય નહીં હૈ કિન્તુ દ્રવ્યાર્થિકનયકે વિષયભૂત ઐસા જો અનાદિ–અનન્ત, ટંકોત્કીર્ણજ્ઞાયકસ્વભાવી, નિર્વિકાર, નિત્યાનન્દસ્વરૂપ જીવદ્રવ્ય ઉસીકા આશ્રય કરને યોગ્ય હૈ].. ૫૪..
અન્વયાર્થઃ– [નારકતિર્યંઙ્મનુષ્યાઃ દેવાઃ] નારક, તિર્યંચ, મનુષ્ય ઔર દેવ [ઇતિ નામસંયુતાઃ] ઐસે નામોંવાલી [પ્રકૃતયઃ] [નામકર્મકી] પ્રકૃતિયાઁ [સતઃ નાશમ્] સત્ ભાવકા નાશ ઔર [અસતઃ ભાવસ્ય ઉત્પાદમ્] અસત્ ભાવકા ઉત્પાદ [કુર્વન્તિ] કરતી હૈં. --------------------------------------------------------------------------
તે વ્યય કરે સત્ ભાવનો, ઉત્પાદ અસત તણો કરે. ૫૫.
૯૬