જીવસ્ય ભાવોદયવર્ણનમેતત્. કર્મણાં ફલદાનસમર્થતયોદ્ભૂતિરુદયઃ, અનુદ્ભૂતિરુપશમઃ, ઉદ્ભૂત્યનુદ્ભૂતી ક્ષયોપશમઃ, અત્યંતવિશ્લેષઃ ક્ષયઃ, દ્રવ્યાત્મલાભહેતુકઃ પરિણામઃ. તત્રોદયેન યુક્ત ઔદયિકઃ, ઉપશમેન યુક્ત ઔપશમિકઃ, ક્ષયોપશમેન યુક્તઃ ક્ષાયોપશમિકઃ, ક્ષયેણ યુક્તઃ ક્ષાયિકઃ, પરિણામેન યુક્તઃ પારિણામિકઃ. ત એતે પઞ્ચ જીવગુણાઃ. તત્રોપાધિચતુર્વિધત્વનિબંધનાશ્ચત્વારઃ, સ્વભાવનિબંધન એકઃ. એતે ચોપાધિભેદાત્સ્વરૂપભેદાચ્ચ ભિદ્યમાના બહુષ્વર્થેષુ વિસ્તાર્યંત ઇતિ.. ૫૬.. -----------------------------------------------------------------------------
ટીકાઃ– જીવકો ભાવોંકે ઉદયકા [–પાઁચ ભાવોંકી પ્રગટતાકા] યહ વર્ણન હૈ. કર્મોકા ૧ફલદાનસમર્થરૂપસે ઉદ્ભવ સો ‘ઉદય’ હૈ, અનુદ્ભવ સો ‘ઉપશમ’ હૈ, ઉદ્ભવ તથા અનુદ્ભવ સો ‘ક્ષયોપશમ’ હૈ, ૨અત્યન્ત વિશ્લેષ સો ‘ક્ષય’ હૈ, દ્રવ્યકા ૩આત્મલાભ [અસ્તિત્વ] જિસકા હેતુ હૈ વહ ‘પરિણામ’ હૈ. વહાઁ, ઉદયસે યુક્ત વહ ‘ઔદયિક’ હૈ, ઉપશમસે યુક્ત વહ ‘ઔપશમિક’ હૈ, ક્ષયોપશમસે યુક્ત વહ ‘ક્ષાયોપશમિક’ હૈ, ૪ક્ષયસે યુક્ત વહ ‘ક્ષાયિક’ હૈ, ૫પરિણામસે યુક્ત વહ ‘પારિણામિક’ હૈ.– ઐસે યહ પાઁચ જીવગુણ હૈં. ઉનમેં [–ઇન પાઁચ ગુણોંમેં] ૬ઉપાધિકા ચતુર્વિધપના જિનકા કારણ [નિમિત્ત] હૈ ઐસે ચાર હૈં, સ્વભાવ જિસકા કારણ હૈ ઐસા એક હૈ. ઉપાધિકે ભેદસે ઔર સ્વરૂપકે ભેદસે ભેદ કરને પર, ઉન્હેં અનેક પ્રકારોંમેં વિસ્તૃત કિયા જાતા હૈ.. ૫૬..
--------------------------------------------------------------------------
૯૮
૧. ફલદાનસમર્થ = ફલ દેનેમેં સમર્થ.
૨. અત્યન્ત વિશ્લેષ = અત્યન્ત વિયોગ; આત્યંતિક નિવૃત્તિ.
૩. આત્મલાભ = સ્વરૂપપ્રાપ્તિ; સ્વરૂપકો ધારણ કર રખના; અપનેકો ધારણ કર રખના; અસ્તિત્વ. [દ્રવ્ય અપનેકો
ધારણ કર રખતા હૈ અર્થાત્ સ્વયં બના રહતા હૈ ઇસલિયે ઉસે ‘પરિણામ’ હૈ.]
૪. ક્ષયસે યુક્ત = ક્ષય સહિત; ક્ષયકે સાથ સમ્બન્ધવાલા. [વ્યવહારસે કર્મોકે ક્ષયકી અપેક્ષા જીવકે જિસ ભાવમેં
આયે વહ ‘ક્ષાયિક’ ભાવ હૈ.]
૫. પરિણામસે યુક્ત = પરિણામમય; પરિણામાત્મક; પરિણામસ્વરૂપ.
૬. કર્મોપાધિકી ચાર પ્રકારકી દશા [–ઉદય, ઉપશમ, ક્ષયોપશમ ઔર ક્ષય] જિનકા નિમિત્ત હૈ ઐસે ચાર ભાવ
હૈં; જિનમેં કર્મોપાધિરૂપ નિમિત્ત બિલકુલ નહીં હૈ, માત્ર દ્રવ્યસ્વભાવ હી જિસકા કારણ હૈ ઐસા એક પારિણામિક
ભાવ હૈે.