ખઇયં ખઓવસમિયં તમ્હા ભાવં તુ કમ્મકદં.. ૫૮..
ક્ષાયિકઃ ક્ષાયોપશમિકસ્તસ્માદ્ભાવસ્તુ કર્મકૃતઃ.. ૫૮..
દ્રવ્યકર્મણાં નિમિત્તમાત્રત્વેનૌદયિકાદિભાવકર્તૃત્વમત્રોક્તમ્. ન ખલુ કર્મણા વિના જીવસ્યોદયોપશમૌ ક્ષયક્ષાયોપશમાવપિ વિદ્યેતે; તતઃ ક્ષાયિકક્ષાયોપશમિકશ્ચૌદયિકૌપશમિકશ્ચ ભાવઃ કર્મકૃતોઽનુમંતવ્યઃ. પારિણામિકસ્ત્વનાદિનિધનો -----------------------------------------------------------------------------
અન્વયાર્થઃ– [કર્મણા વિના] કર્મ બિના [જીવસ્ય] જીવકો [ઉદયઃ] ઉદય, [ઉપશમઃ] ઉપશમ, [ક્ષાયિકઃ] ક્ષાયિક [વા] અથવા [ક્ષાયોપશમિકઃ] ક્ષાયોપશમિક [ન વિદ્યતે] નહીં હોતા, [તસ્માત્ તુ] ઇસલિયે [ભાવઃ] ભાવ [–ચતુર્વિધ જીવભાવ] [કર્મકૃતઃ] કર્મકૃત હૈં.
ટીકાઃ– યહાઁ, [ઔદયિકાદિ ભાવોંકે] નિમિત્તમાત્ર રૂપસે દ્રવ્યકર્મોકો ઔદયિકાદિ ભાવોંકા કર્તાપના કહા હૈ.
[એક પ્રકારસે વ્યાખ્યા કરને પર–] કર્મકે બિના જીવકો ઉદય–ઉપશમ તથા ક્ષય–ક્ષયોપશમ નહીં હોતે [અર્થાત્ દ્રવ્યકર્મકે બિના જીવકો ઔદયિકાદિ ચાર ભાવ નહીં હોતે]; ઇસલિયે ક્ષાયિક, ક્ષાયોપશમિક, ઔદયિક યા ઔપશમિક ભાવ કર્મકૃત સંમત કરના. પારિણામિક ભાવ તો અનાદિ– અનન્ત, નિરુપાધિ, સ્વાભાવિક હી હૈં. [ઔદયિક ઔર ક્ષાયોપશમિક ભાવ કર્મકે બિના નહીં હોતે ઇસલિયે કર્મકૃત કહે જા સકતે હૈં– યહ બાત તો સ્પષ્ટ સમઝમેં આ સકતી હૈ; ક્ષાયિક ઔર ઔપશમિક ભાવોંકે સમ્બન્ધમેં નિમ્નોક્તાનુસાર સ્પષ્ટતા કી જાતી હૈઃ] ક્ષાયિક ભાવ, યદ્યપિ સ્વભાવકી વ્યક્તિરૂપ [–પ્રગટતારૂપ] હોનેસે અનન્ત [–અન્ત રહિત] હૈ તથાપિ, કર્મક્ષય દ્વારા ઉત્પન્ન હોનેકે
-------------------------------------------------------------------------- નિરુપાધિ = ઉપાધિ રહિત; ઔપાધિક ન હો ઐસા. [જીવકા પારિણામિક ભાવ સર્વ કર્મોપાધિસે નિરપેક્ષ હોનેકે
પુદ્ગલકરમ વિણ જીવને ઉપશમ, ઉદય, ક્ષાયિક અને
ક્ષાયોપશમિક ન હોય, તેથી કર્મકૃત એ ભાવ છે. ૫૮.
૧૦૦