કહાનજૈનશાસ્ત્રમાલા] ષડ્દ્રવ્ય–પંચાસ્તિકાયવર્ણન
નિરુપાધિઃ સ્વાભાવિક એવ. ક્ષાયિકસ્તુ સ્વભાવવ્યક્તિરૂપત્વાદનંતોઽપિ કર્મણઃ ક્ષયેણોત્પદ્ય– માનત્વાત્સાદિરિતિ કર્મકૃત એવોક્તઃ. ઔપશમિકસ્તુ કર્મણામુપશમે સમુત્પદ્યમાનત્વાદનુપશમે સમુચ્છિદ્યમાનત્વાત્ કર્મકૃત એવેતિ.
અથવા ઉદયોપશમક્ષયક્ષયોપશમલક્ષણાશ્ચતસ્રો દ્રવ્યકર્મણામેવાવસ્થાઃ, ન પુનઃ પરિણામ– લક્ષણૈકાવસ્થસ્ય જીવસ્ય; તત ઉદયાદિસંજાતાનામાત્મનો ભાવાનાં નિમિત્ત–
ણ કુણદિ અત્તા કિંચિ વિ મુત્તા અણ્ણં સગં ભાવં.. ૫૯..
ન કરોત્યાત્મા કિંચિદપિ મુક્ત્વાન્યત્ સ્વકં ભાવમ્.. ૫૯..
----------------------------------------------------------------------------- કારણ સાદિ હૈ ઇસલિયે કર્મકૃત હી કહા ગયા હૈ. ઔપશમિક ભાવ કર્મકે ઉપશમસે ઉત્પન્ન હોનેકે કારણ તથા અનુપશમસે નષ્ટ હોનેકે કારણ કર્મકૃત હી હૈ. [ઇસ પ્રકાર ઔદયિકાદિ ચાર ભાવોંકો કર્મકૃત સંમત કરના.]
અથવા [દૂસરે પ્રકારસે વ્યાખ્યા કરને પર]– ઉદય, ઉપશમ, ક્ષય ઔર ક્ષયોપશમસ્વરૂપ ચાર [અવસ્થાએઁ] દ્રવ્યકર્મકી હી અવસ્થાએઁ હૈં, પરિણામસ્વરૂપ એક અવસ્થાવાલે જીવકી નહીં હૈ [અર્થાત્ ઉદય આદિ અવસ્થાએઁ દ્રવ્યકર્મકી હી હૈં, ‘પરિણામ’ જિસકા સ્વરૂપ હૈ ઐસી એક અવસ્થારૂપસે અવસ્થિત જીવકી–પારિણામિક ભાવરૂપ સ્થિત જીવકી –વે ચાર અવસ્થાએઁ નહીં હૈં]; ઇસલિયે ઉદયાદિક દ્વારા ઉત્પન્ન હોનેવાલે આત્માકે ભાવોંકો નિમિત્તમાત્રભૂત ઐસી ઉસ પ્રકારકી અવસ્થાઓંંરૂપ [દ્રવ્યકર્મ] સ્વયં પરિણમિત હોનેકે કારણ દ્રવ્યકર્મ ભી વ્યવહારનયસે આત્માકે ભાવોંકે કતૃત્વકો પ્રાપ્ત હોતા હૈ.. ૫૮..
અન્વયાર્થઃ– [યદિ ભાવઃ કર્મકૃતઃ] યદિ ભાવ [–જીવભાવ] કર્મકૃત હોં તો [આત્મા કર્મણાઃ કર્તા ભવતિ] આત્મા કર્મકા [–દ્રવ્યકર્મકા] કર્તા હોના ચાહિયે. [કથં] વહ તો કૈસે હો સકતા હૈ? [આત્મા] ક્યોંકિ આત્મા તો [સ્વકં ભાવં મુક્ત્વા] અપને ભાવકો છોડકર [અન્યત્ કિંચિત્ અપિ] અન્ય કુછ ભી [ન કરોતિ] નહીં કરતા. --------------------------------------------------------------------------
જીવ તો કદી કરતો નથી નિજ ભાવ વિણ કંઈ અન્યને. ૫૯.