જીવભાવસ્ય કર્મકર્તૃત્વે પૂર્વપક્ષોઽયમ્. યદિ ખલ્વૌદયિકાદિરૂપો જીવસ્ય ભાવઃ કર્મણા ક્રિયતે, તદા જીવસ્તસ્ય કર્તા ન ભવતિ. ન ચ જીવસ્યાકર્તૃત્વામિષ્યતે. તતઃ પારિશેષ્યેણ દ્રવ્યકર્મણઃ કર્તાપદ્યતે. તત્તુ કથમ્? યતો નિશ્ચયનયેનાત્મા સ્વં ભાવમુજ્ઝિત્વા નાન્યત્કિમપિ કરોતીતિ.. ૫૯..
ણ દુ તેસિં ખલુ કત્તા ણ વિણા ભૂદા દુ કત્તારં.. ૬૦..
ન તુ તેષાં ખલુ કર્તા ન વિના ભૂતાસ્તુ કર્તારમ્.. ૬૦..
-----------------------------------------------------------------------------
ટીકાઃ– કર્મકી જીવભાવકા કતૃત્વ હોનેકે સમ્બન્ધમેં યહ પૂર્વપક્ષ હૈ.
યદિ ઔદયિકાદિરૂપ જીવકા ભાવ કર્મ દ્વારા કિયા જાતા હો, તો જીવ ઉસકા [– ઔદયિકાદિરૂપ જીવભાવકા] કર્તા નહીં હૈ ઐસા સિદ્ધ હોતા હૈ. ઔર જીવકા અકતૃત્વ તો ઇષ્ટ [– માન્ય] નહીં હૈ. ઇસલિયે, શેષ યહ રહા કિ જીવ દ્રવ્યકર્મકા કર્તા હોના ચાહિયે. લેકિન વહ તો કૈસે હો સકતા હૈ? ક્યોંકિ નિશ્ચયનયસે આત્મા અપને ભાવકો છોડકર અન્ય કુછ ભી નહીં કરતા.
[ઇસ પ્રકાર પૂર્વપક્ષ ઉપસ્થિત કિયા ગયા] .. ૫૯..
અન્વયાર્થઃ– [ભાવઃ કર્મનિમિત્તઃ] જીવભાવકા કર્મ નિમિત્ત હૈ [પુનઃ] ઔર [કર્મ ભાવકારણં ભવતિ] કર્મકા જીવભાવ નિમિત્ત હૈ, [ન તુ તેષાં ખલુ કર્તા] પરન્તુ વાસ્તવમેં એક દૂસરેકે કર્તા નહીં હૈ; [ન તુ કર્તારમ્ વિના ભૂતાઃ] કર્તાકે બિના હોતે હૈં ઐસા ભી નહીં હૈ.
-------------------------------------------------------------------------- પૂર્વપક્ષ = ચર્ચા યા નિર્ણયકે લિયે કિસી શાસ્ત્રીય વિષયકે સમ્બન્ધમેં ઉપસ્થિત કિયા હુઆ પક્ષ તા પ્રશ્ન.
રે! ભાવ કર્મનિમિત્ત છે ને કર્મ ભાવનિમિત્ત છે,
અન્યોન્ય નહિ કર્તા ખરે; કર્તા વિના નહિ થાય છે. ૬૦.
૧૦૨