ભગવાન કુન્દકુન્દાચાર્ય દ્વારા રચિત અનેક શાસ્ત્ર હૈં, જિનમેંસે કુછ વર્તમાનમેં વિદ્યમાન હૈં. ત્રિલોકનાથ સર્વજ્ઞદેવકે મુખસે પ્રવાહિત શ્રુતામૃત સરિતામેંસે ભર લિયે ગયે અમૃતભાજન આજ ભી અનેક આત્માર્થિયોંકો આત્મજીવન પ્રદાન કર રહે હૈં. ઉનકે સમયસાર, પ્રવચનસાર, નિયમસાર ઔર પંચાસ્તિકાયસંગ્રહ નામક ઉત્તમોત્તમ પરમાગમોંમેં હજારોં શાસ્ત્રોંકા સાર આજાતા હૈ. ભગવાન કુન્દકુન્દાચાર્યકે પશ્ચાત્ લિખે ગયે અનેક ગ્રંથોંકે બીજ ઇન પરમાગમોંમેં વિદ્યમાન હૈં ઐસા સૂક્ષ્મ દ્રષ્ટિસે અભ્યાસ કરને પર જ્ઞાત હોતા હૈ. શ્રી સમયસાર ઇસ ભરતક્ષેત્રકા સર્વોત્કૃષ્ટ પરમાગમ હૈ. ઉસમેં નવ તત્ત્વોંકા શુદ્ધનયકી દ્રષ્ટિસે નિરૂપણ કરકે જીવકા શુદ્ધ સ્વરૂપ સર્વ પ્રકારસે–આગમ, યુક્તિ, અનુભવ ઔર પરમ્પરાસે–અતિ વિસ્તારપૂર્વક સમઝાયા હૈ. શ્રી પ્રવચનસારમેં ઉસકે નામાનુસાર જિનપ્રવચનકા સાર સંગૃહિત કિયા હૈ તથા ઉસે જ્ઞાનતત્ત્વ, જ્ઞેયતત્ત્વ ઔર ચરણાનુયોગકે તીન અધિકારોંમેં વિભાજિત કર દિયા હૈ. શ્રી નિયમસારમેં મોક્ષમાર્ગકા સ્પષ્ટ સત્યાર્થ નિરૂપણ હૈ. જિસ પ્રકાર સમયસારમેં શુદ્ધનયસે નવ તત્ત્વોંંકા નિરૂપણ કિયા હૈ ઉસી પ્રકાર નિયમસારમેં મુખ્યતઃ શુદ્ધનયસે જીવ, અજીવ, શુદ્ધભાવ, પ્રતિક્રમણ, પ્રત્યાખ્યાન, આલોચના, પ્રાયશ્ચિત, સમાધિ, ભક્તિ, આવશ્યક, શુદ્ધોપયોગ આદિકા વર્ણન હૈ. શ્રી પંચાસ્તિકાયસંગ્રહમેં કાલ સહિત પાઁચ અસ્તિકાયોંકા (અર્થાત્ છહ દ્રવ્યોંકા) ઔર નવ પદાર્થપૂર્વક મોક્ષમાર્ગકા નિરૂપણ હૈ.

ઇસ પંચાસ્તિકાયસંગ્રહ પરમાગમકો પ્રારમ્ભ કરતે હુએ શાસ્ત્રકર્તાને ઇસે ‘સર્વજ્ઞ મહામુનિકે મુખસે કહે ગયે પદાર્થોંકા પ્રતિપાદક, ચતુર્ગતિનાશક ઔર નિર્વાણકા કારણ’ કહા હૈ. ઇસમેં કહે ગયે વસ્તુતત્ત્વકા સાર ઇસ પ્રકાર હૈઃ–

વિશ્વ અર્થાત અનાદિ–અનંત સ્વયંસિદ્ધ સત્ ઐસી અનંતાનન્ત વસ્તુઓંકા સમુદાય. ઉસમેંકી પ્રત્યેક વસ્તુ અનુત્પન્ન એવં અવિનાશી હૈ. પ્રત્યેક વસ્તુમેં અનંત શક્તિયાઁ અથવા ગુણ હૈં, જો ત્રૈકાલિક નિત્ય હૈ. પ્રત્યેક વસ્તુ પ્રતિક્ષણ અપનેમેં અપના કાર્ય કરતી હોને પર ભી અર્થાત્ નવીન દશાઐં– અવસ્થાયેં–પર્યાયેં ધારણ કરતી હૈં તથાપિ વે પર્યાયેં ઐસી મર્યાદામેં રહકર હોતી હૈં કિ વસ્તુ અપની જાતિકો નહીં છોડતી અર્થાત્ ઉસકી શક્તિયોંમેંસે એક ભી કમ–અધિક નહીં હોતી. વસ્તુઓંકી [– દ્રવ્યોંકી] ભિન્નભિન્ન શક્તિયોંકી અપેક્ષાસે ઉનકી [–દ્રવ્યોંકી] છહ જાતિયાઁ હૈઃ જીવદ્રવ્ય, પુદ્ગલદ્રવ્ય, ધર્મદ્રવ્ય, અધર્મદ્રવ્ય, આકાશદ્રવ્ય ઔર કાલદ્રવ્ય. જિસમેં સદા જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર, સુખ આદિ અનંત ગુણ [–શક્તિયાઁ] હો વહ જીવદ્રવ્ય હૈ; જિસમેં સદા વર્ણ, ગંધ, રસ, સ્પર્શ આદિ અનંત ગુણ હો વહ પુદ્ગલદ્રવ્ય હૈ; શેષ ચાર દ્રવ્યોંકે વિશિષ્ટ ગુણ અનુક્રમસે ગતિહેતુત્વ, સ્થિતિહેતુત્વ, અવગાહહેતુત્વ તથા વર્તનાહેતુત્વ હૈે. ઇન છહ દ્રવ્યોંમેંસે પ્રથમ પાઁચ દ્રવ્ય સત્ હોનેસે તથા શક્તિ અથવા વ્યક્તિ– અપેક્ષાસે વિશાલ ક્ષેત્રવાલે હોનેસે ‘અસ્તિકાય’ હૈ; કાલદ્રવ્ય ‘અસ્તિ’ હૈ ‘કાય’ નહીં હૈ. જિનેન્દ્રકે જ્ઞાનદર્પણમેં ઝલકતે હુએ યહ સર્વ દ્રવ્ય – અનંત જીવદ્રવ્ય, અનન્તાનન્ત પુદ્ગલદ્રવ્ય, એક ધર્મદ્રવ્ય, એક અધર્મદ્રવ્ય, એક આકાશદ્રવ્ય, તથા અસંખ્ય કાલદ્રવ્ય,–સ્વયં પરિપૂર્ણ હૈં ઔર અન્ય દ્રવ્યોંસે બિલકુલ સ્વતંત્ર હૈં; વે પરમાર્થતઃ કભી એક દૂસરેસે મિલતે નહીં હૈં, ભિન્ન હી રહતે હૈં. દેવ, મનુષ્ય, તિર્યંઞ્ચ, નારક, એકેન્દ્રિય, દ્વીન્દ્રિય, આદિ જીવોંમેં જીવ–પુદ્ગલ માનો મિલ ગયે હોં ઐસા લગતા હૈં કિન્તુ વાસ્તવમેં ઐસા નહીં હૈ. વે બિલકુલ પૃથક હૈં. સર્વ જીવ અનન્ત જ્ઞાનસુખકી નિધિ હૈ તથાપિ, પર દ્વારા ઉન્હેં કુછ સુખદુઃખ નહીં હોતા તથાપિ, સંસારી અજ્ઞાની જીવ અનાદિ કાલસે સ્વતઃ અજ્ઞાનપર્યાયરૂપ પરિણમિત હોકર અપને જ્ઞાનાનંદસ્વભાવકો, પરિપૂર્ણતાકો, સ્વાતંક્ર્યકો એવં