નિશ્ચયેન જીવસ્ય સ્વભાવાનાં કર્તૃત્વં પુદ્ગલકર્મણામકર્તૃત્વં ચાગમેનોપદર્શિતમત્ર ઇતિ..૬૧..
જીવો વિ ય તારિસઓ કમ્મસહાવેણ ભાવેણ.. ૬૨..
જીવોઽપિ ચ તાદ્રશકઃ કર્મસ્વભાવેન ભાવેન.. ૬૨..
અત્ર નિશ્ચયનયેનાભિન્નકારકત્વાત્કર્મણો જીવસ્ય ચ સ્વયં સ્વરૂપકર્તૃત્વમુક્તમ્.
કર્મ ખલુ કર્મત્વપ્રવર્તમાનપુદ્ગલસ્કંધરૂપેણ કર્તૃતામનુબિભ્રાણં, કર્મત્વગમનશક્તિરૂપેણ કરણતામાત્મસાત્કુર્વત્, પ્રાપ્યકર્મત્વપરિણામરૂપેણ કર્મતાં કલયત્, પૂર્વભાવવ્યપાયેઽપિ ધ્રુવત્વા– લંબનાદુપાત્તાપાદાનત્વમ્, ઉપજાયમાનપરિણામરૂપકર્મણાશ્રીયમાણત્વાદુપોઢસંપ્રદાનત્વમ્, આધીય– માનપરિણામાધારત્વાદ્ગૃહીતાધિકરણત્વં, સ્વયમેવ ષટ્કારકીરૂપેણ વ્યવતિષ્ઠમાનં ન કારકાંતરમ– પેક્ષતે. -----------------------------------------------------------------------------
ટીકાઃ– નિશ્ચયસે જીવકો અપને ભાવોંકા કર્તૃત્વ હૈ ઔર પુદ્ગલકર્મોંકા અકર્તૃત્વ હૈ ઐસા યહાઁ આગમ દ્વારા દર્શાયા ગયા હૈ.. ૬૧..
અન્વયાર્થઃ– [કર્મ અપિ] કર્મ ભી [સ્વેન સ્વભાવેન] અપને સ્વભાવસે [સ્વકં કરોતિ] અપનેકો કરતે હૈં [ચ] ઔર [તાદ્રશકઃ જીવઃ અપિ] વૈસા જીવ ભી [કર્મસ્વભાવેન ભાવેન] કર્મસ્વભાવ ભાવસે [–ઔદયિકાદિ ભાવસે] [સમ્યક્ આત્માનમ્] બરાબર અપનેકો કરતા હૈ.
ટીકાઃ– નિશ્ચયનયસે અભિન્ન કારક હોનેસે કર્મ ઔર જીવ સ્વયં સ્વરૂપકે [–અપને–અપને રૂપકે] કર્તા હૈ ઐસા યહાઁ કહા હૈ.
કર્મ વાસ્તવમેં [૧] કર્મરૂપસે પ્રવર્તમાન પુદ્ગલસ્કંધરૂપસે કર્તૃત્વકો ધારણ કરતા હુઆ, [૨] કર્મપના પ્રાપ્ત કરનેકી શક્તિરૂપ કરણપનેકો અંગીકૃત કરતા હુઆ, [૩] પ્રાપ્ય ઐસે કર્મત્વપરિણામરૂપસે કર્મપનેકા અનુભવ કરતા હુઆ, [૪] પૂર્વ ભાવકા નાશ હો જાને પર ભી ધ્રુવત્વકો અવલમ્બન કરનેસે જિસને અપાદાનપનેકો પ્રાપ્ત કિયા હૈ ઐસા, [૫] ઉત્પન્ન હોને વાલે પરિણામરૂપ કર્મ દ્વારા સમાશ્રિત હોનેસે [અર્થાત્ ઉત્પન્ન હોને વાલે પરિણામરૂપ કાર્ય અપનેકો દિયા જાનેસે] --------------------------------------------------------------------------
આત્માય કર્મસ્વભાવરૂપ નિજ ભાવથી નિજને કરે. ૬૨.
૧૦૪