કહાનજૈનશાસ્ત્રમાલા] ષડ્દ્રવ્ય–પંચાસ્તિકાયવર્ણન
એવં જીવોઽપિ ભાવપર્યાયેણ પ્રવર્તમાનાત્મદ્રવ્યરૂપેણ કર્તૃતામનુબિભ્રાણો, ભાવપર્યાયગમન– શક્તિરૂપેણ કરણતામાત્મસાત્કુર્વન્, પ્રાપ્યભાવપર્યાયરૂપેણ કર્મતાં કલયન્, પૂર્વભાવપર્યાય–વ્યપાયેઽપિ ધ્રુવત્વાલંબનાદુપાત્તાપાદાનત્વમ્, ઉપજાયમાનભાવપર્યાયરૂપકર્મણાશ્રીયમાણત્વાદુપોઢ–સંપ્રદાનત્વ;, આધીયમાનભાવપર્યાયાધારત્વાદ્ગૃહીતાધિકરણત્વઃ, સ્વયમેવ ષટ્કારકીરૂપેણ વ્યવતિષ્ઠમાનો ન કારકાંતરમપેક્ષતે. અતઃ કર્મણઃ કર્તુર્નાસ્તિ જીવઃ કર્તા, જીવસ્ય કર્તુર્નાસ્તિ કર્મ કર્તૃ નિશ્ચયેનેતિ.. ૬૨.. ----------------------------------------------------------------------------- સંપ્રદાનપનેકો પ્રાપ્ત ઔર [૬] ધારણ કિયે હુએ પરિણામકા આધાર હોનેસે જિસને અધિકરણપનેકો ગ્રહણ કિયા હૈ ઐસા – સ્વયમેવ ષટ્કારકરૂપસે વર્તતા હુઆ અન્ય કારકકી અપેક્ષા નહીં રખતા.
ઇસ પ્રકાર જીવ ભી [૧] ભાવપર્યાયરૂપસે પ્રવર્તમાન આત્મદ્રવ્યરૂપસે કર્તૃત્વકો ધારણ કરતા હુઆ, [૨] ભાવપર્યાય પ્રાપ્ત કરનેકી શક્તિરૂપસે કરણપનેકો અંગીકૃત કરતા હુઆ, [૩] પ્રાપ્ય ઐસી ભાવપર્યાયરૂપસે કર્મપનેકા અનુભવ કરતા હુઆ, [૪] પૂર્વ ભાવપર્યાયકા નાશ હોને પર ધ્રુવત્વકા અવલમ્બન કરનેસે જિસને અપાદાનપનેકો પ્રાપ્ત કિયા હૈ ઐસા, [૫] ઉત્પન્ન હોને વાલે ભાવપર્યાયરૂપ કર્મ દ્વારા સમાશ્રિત હોનેસે [અર્થાત્ ઉત્પન્ન હોને વાલા ભાવપર્યાયરૂપ કાર્ય અપનેકો દિયા જાનેસે] સમ્પ્રદાનપનેકો પ્રાપ્ત ઔર [૬] ધારણ કી હુઈ ભાવપર્યાયકા આધાર હોનેસે જિસને અધિકરણપનેકો ગ્રહણ કિયા હૈ ઐસા – સ્વયમેવ ષટ્કારકરૂપસે વર્તતા હુઆ અન્ય કારકકી અપેક્ષા નહીં રખતા.
ઇસલિયે નિશ્ચયસે કર્મરૂપ કર્તાકો જીવ કર્તા નહીં હૈ ઔર જીવરૂપ કર્તાકો કર્મ કર્તા નહીં હૈ. [જહાઁ કર્મ કર્તા હૈ વહાઁ જીવ કર્તા નહીં હૈ ઔર જહાઁ જીવ કર્તા હૈ વહાઁ કર્મ કર્તા નહીં હૈ.]
ભાવાર્થઃ– [૧] પુદ્ગલ સ્વતંત્રરૂપસે દ્રવ્યકર્મકો કરતા હોનેસે પુદ્ગલ સ્વયં હી કર્તા હૈ; [૨] સ્વયં દ્રવ્યકર્મરૂપસે પરિણમિત હોનેકી શક્તિવાલા હોનેસે પુદ્ગલ સ્વયં હી કરણ હૈ; [૩] દ્રવ્યકર્મકો પ્રાપ્ત કરતા – પહુઁચતા હોનેસે દ્રવ્યકર્મ કર્મ હૈ, અથવા દ્રવ્યકર્મસે સ્વયં અભિન્ન હોનેસે પુદ્ગલ સ્વયં હી કર્મ [–કાર્ય] હૈ; [૪] અપનેમેસે પૂર્વ પરિણામકા વ્યય કરકે દ્રવ્યકર્મરૂપ પરિણામ કરતા હોનેસે ઔર પુદ્ગલદ્રવ્યરૂપસે ધ્રુવ રહતા હોનેસે પુદ્ગલ સ્વયં હી અપાદાન હૈ; [૫] અપનેકો દ્રવ્યકર્મરૂપ પરિણામ દેતા હોનેસે પુદ્ગલ સ્વયં હી સમ્પ્રદાન હૈ; [૬] અપનેમેં અર્થાત્ અપને આધારસે દ્રવ્યકર્મ કરતા હોનેસે પુદ્ગલ સ્વયં હી અધિકરણ હૈ.