કહાનજૈનશાસ્ત્રમાલા] ષડ્દ્રવ્ય–પંચાસ્તિકાયવર્ણન
ોર્ંવ્યકર્મોદયાપાદિતેષ્ટાનિષ્ટવિષયાણાં ભોક્તૃત્વાત્તથાવિધં ફલં ભુઞ્જન્તે ઇતિ. એતેન જીવસ્ય ભોક્તૃત્વગુણોઽપિ વ્યાખ્યાતઃ.. ૬૭..
ભેત્તા હુ હવદિ જીવો ચેદગભાવેણ કમ્મફલં.. ૬૮..
ભેક્તા તુ ભવતિ જીવશ્ચેતકભાવેન કર્મફલમ્.. ૬૮..
કર્તૃત્વભોક્તૃત્વવ્યાખ્યોપસંહારોઽયમ્.
ત્ત એતત્ સ્થિત્ત નિશ્ચયેનાત્મનઃ કર્મ કર્તૃ, વ્યવહારેણ જીવભાવસ્ય; જીવોઽપિ નિશ્ચયેનાત્મભાવસ્ય કર્તા, વ્યવહારણે કર્મણ ઇતિ. યથાત્રોભયનયાભ્યાં કર્મ કર્તૃ, તથૈકેનાપિ નયેન ન -----------------------------------------------------------------------------
ઇસસે [ઇસ કથનસે] જીવકે ભોક્તૃત્વગુણકા ભી વ્યાખ્યાન હુઆ.. ૬૭..
અન્વયાર્થઃ– [તસ્માત્] ઇસલિયે [અથ જીવસ્ય ભાવેન હિ સંયુક્તમ્] જીવકે ભાવસે સંયુક્ત ઐસા [કર્મ] કર્મ [દ્રવ્યકર્મ] [કર્તૃ] કર્તા હૈ. [–નિશ્ચયસે અપના કર્તા ઔર વ્યવહારસે જીવભાવકા કર્તા; પરન્તુ વહ ભોક્તા નહીં હૈ]. [ભોક્તા તુ] ભોક્તા તો [જીવઃ ભવતિ] [માત્ર] જીવ હૈ [ચેતકભાવેન] ચેતકભાવકે કારણ [કર્મફલમ્] કર્મફલકા.
ટીકાઃ– યહ, કર્તૃત્વ ઔર્ર ભોક્તૃત્વકી વ્યાખ્યાકા ઉપસંહાર હૈ.
ઇસલિયે [પૂર્વોક્ત કથનસે] ઐસા નિશ્ચિત હુઆ કિ–કર્મ નિશ્ચયસે અપના કર્તા હૈ, વ્યવહારસે જીવભાવકા કર્તા હૈ; જીવ ભી નિશ્ચયસે અપને ભાવકા કર્તા હૈ, વ્યવહારસે કર્મકા કર્તા હૈ.
જિસ પ્રકાર યહ નયોંસે કર્મ કર્તા હૈ, ઉસી પ્રકાર એક ભી નયસે વહ ભોક્તા નહીં હૈ. કિસલિયે? ક્યોંકિ ઉસેે ચૈતન્યપૂર્વક અનુભૂતિકા સદ્ભાવ નહીં હૈ. ઇસલિયે ચેતનાપને કે કારણ
-------------------------------------------------------------------------- જો અનુભૂતિ ચૈતન્યપૂર્વક હો ઉસીકો યહાઁ ભોક્તૃત્વ કહા હૈ, ઉસકે અતિરિક્ત અન્ય અનુભૂતિકો નહીં.
તેથી કરમ, જીવભાવસે સંયુક્ત કર્તા જાણવું;
ભોક્તાપણું તો જીવને ચેતકપણે તત્ફલ તણું ૬૮.