કહાનજૈનશાસ્ત્રમાલા] ષડ્દ્રવ્ય–પંચાસ્તિકાયવર્ણન
સ ખલુ જીવો મહાત્મા નિત્યચૈતન્યોપયુક્તત્વાદેક એવ, જ્ઞાનદર્શનભેદાદ્વિવિકલ્પઃ, કર્મફલકાર્યજ્ઞાનચેતનાભેદેન લક્ષ્યમાણત્વાત્રિલક્ષણઃ ધ્રૌવ્યોત્પાદવિનાશભેદેન વા, ચતસૃષુ ગતિષુ ચંક્રમણત્વાચ્ચતુશ્ચંક્રમણઃ, પઞ્ચભિઃ પારિણામિકૌદયિકાદિભિરગ્રગુણૈઃ પ્રધાનત્વાત્પઞ્ચાગ્રગુણપ્રધાનઃ, ચતસૃષુ દિક્ષૂર્ધ્વમધશ્ચેતિ ભવાંતરસંક્રમણષટ્કેનાપક્રમેણ યુક્તત્વાત્ષટ્કાપક્રમયુક્તઃ, અસિત– નાસ્ત્યાદિભિઃ સપ્તભઙ્ગૈઃ સદ્ભાવો યસ્યેતિ સપ્તભઙ્ગસદ્ભાવઃ અષ્ટાનાં કર્મણાં ગુણાનાં વા આશ્રયત્વાદષ્ટાશ્રયઃ, નવપદાર્થરૂપેણ વર્તનાન્નવાર્થઃ, પૃથિવ્યપ્તેજોવાયુવનસ્પતિસાધારણપ્રત્યેક–દ્વિત્રિચતુઃ પઞ્ચેન્દ્રિયરૂપેષુ દશસુ સ્થાનેષુ ગતત્વાદ્રશસ્થાનગ ઇતિ.. ૭૧–૭૨..
ઉડ્ઢં ગચ્છદિ સેસા વિદિસાવજ્જં ગદિં જંતિ.. ૭૩..
-----------------------------------------------------------------------------
ટીકાઃ– વહ જીવ મહાત્મા [૧] વાસ્તવમેં નિત્યચૈતન્ય–ઉપયોગી હોનેસે ‘એક ’ હી હૈ; [૨] જ્ઞાન ઔર દર્શન ઐસે ભેદોંકે કારણ ‘દો ભેદવાલા’ હૈ; [૩] કર્મફલચેતના, કાર્યચેતના ઔર જ્ઞાનચેતના ઐસે ભેદોંં દ્વારા અથવા ધ્રૌવ્ય, ઉત્પાદ ઔર વિનાશ ઐસે ભેદોં દ્વારા લક્ષિત હોનેસે ‘ત્રિલક્ષણ [તીન લક્ષણવાલા]’ હૈ; [૪] ચાર ગતિયોંમેં ભ્રમણ કરતા હૈ ઇસલિયે ‘ચતુર્વિધ ભ્રમણવાલા’ હૈ; [૫] પારિણામિક ઔદયિક ઇત્યાદિ પાઁચ મુખ્ય ગુણોં દ્વારા પ્રધાનતા હોનેસે ‘પાઁચ મુખ્ય ગુણોંસે પ્રધાનતાવાલા’ હૈ; [૬] ચાર દિશાઓંમેં, ઊપર ઔર નીચે ઇસ પ્ર્રકાર ષડ્વિધ ભવાન્તરગમનરૂપ અપક્રમસે યુક્ત હોનેકે કારણ [અર્થાત્ અન્ય ભવમેં જાતે હુએ ઉપરોક્ત છહ દિશાઓંમેં ગમન હોતા હૈ ઇસલિયે] ‘છહ અપક્રમ સહિત’ હૈ; [૭] અસ્તિ, નાસ્તિ આદિ સાત ભંગો દ્વારા જિસકા સદ્ભાવ હૈ ઐસા હોનેસે ‘સાત ભંગપૂર્વક સદ્ભાવવાન’ હૈ; [૮] [જ્ઞાનાવરણીયાદિ] આઠ કર્મોંકે અથવા [સમ્યક્ત્વાદિ] આઠ ગુણોંકે આશ્રયભૂત હોનેસે ‘આઠકે આશ્રયરૂપ’ હૈ; [૯] નવ પદાર્થરૂપસે વર્તતા હૈ ઇસલિયે ‘નવ–અર્થરૂપ’ હૈ; [૧૦] પૃથ્વી, જલ, અગ્નિ, વાયુ, સાધારણ વનસ્પતિ, પ્રત્યેક વનસ્પતિ, દ્વીન્દ્રિય, ત્રીન્દ્રિય ચતુરિન્દ્રિય ઔર પંચેન્દ્રિયરૂપ દશ સ્થાનોમેં પ્રાપ્ત હોનેસે ‘દશસ્થાનગત’ હૈ.. ૭૧– ૭૨.. --------------------------------------------------------------------------
ગતિ હોય ઊંચે; શેષને વિદિશા તજી ગતિ હોય છે. ૭૩.