વ્યવહ્રિયંતે, તથૈવ ચ બાદરસૂક્ષ્મત્વપરિણામવિકલ્પૈઃ ષટ્પ્રકારતામાપદ્ય ત્રૈલોક્યરૂપેણ નિષ્પદ્ય સ્થિતવંત ઇતિ. તથા હિ–બાદરબાદરાઃ, બાદરાઃ, બાદરસૂક્ષ્માઃ, સૂક્ષ્મબાદરાઃ, સૂક્ષ્માઃ, સૂક્ષ્મ–સૂક્ષ્મા ઇતિ. તત્ર છિન્નાઃ સ્વયં સંધાનાસમર્થાઃ કાષ્ઠપાષાણદયો બાદરબાદરાઃ. છિન્નાઃ સ્વયં સંધાનસમર્થાઃ ક્ષીરધૃતતૈલતોયરસપ્રભૃતયો બાદરાઃ. સ્થૂલોપલંભા અપિ છેત્તું ભેત્તુમાદાતુમશક્યાઃ છાયાતપતમોજ્યોત્સ્ત્રાદયો બાદરસૂક્ષ્માઃ. સૂક્ષ્મત્વેઽપિ સ્થૂલોપલંભાઃ સ્પર્શરસગંધશબ્દાઃ સૂક્ષ્મ–બાદરાઃ. સૂક્ષ્મત્વેઽપિ હિ કરણાનુપલભ્યાઃ કર્મવર્ગણાદયઃ સૂક્ષ્માઃ. અત્યંતસૂક્ષ્માઃ કર્મવર્ગણા–ભ્યોઽધો દ્વયણુક સ્કંધપર્યન્તાઃ સૂક્ષ્મસૂક્ષ્મા ઇતિ.. ૭૬.. ----------------------------------------------------------------------------- ‘પૂરણ – ગલન’ ઘટિત હોનેસે પરમાણુ નિશ્ચયસે ‘૧પુદ્ગલ’ હૈં. સ્કંધ તો ૨અનેકપુદ્ગલમય એકપર્યાયપનેકે કારણ પુદ્ગલોંસે અનન્ય હોનેસે વ્યવહારસે ‘પુદ્ગલ’ હૈ; તથા [વે] બાદરત્વ ઔર સૂક્ષ્મત્વરૂપ પરિણામોંકે ભેદોં દ્વારા છહ પ્રકારોંકો પ્રાપ્ત કરકે તીન લોકરૂપ હોકર રહે હૈં. વે છહ પ્રકારકે સ્કંધ ઇસ પ્રકાર હૈંઃ– [૧] બાદરબાદર; [૨] બાદર; [૩] બાદરસૂક્ષ્મ; [૪] સૂક્ષ્મબાદર; [૫] સૂક્ષ્મ; [૬] સૂક્ષ્મસૂક્ષ્મ. વહાઁ, [૧] કાષ્ઠપાષાણાદિક [સ્કંધ] જો કિ છેદન હોનેપર સ્વયં નહીં જુડ સકતે વે [ઘન પદાર્થ] ‘બાદરબાદર’ હૈં; [૨] દૂધ, ઘી, તેલ, જલ, રસ આદિ [સ્કંધ] જો કિ છેદન હોનેપર સ્વયં જુડ જાતે હૈં વે [પ્રવાહી પદાર્થ] ‘બાદર’ હૈ; [૩] છાયા, ધૂપ, અંધકાર, ચાંદની આદિ [સ્કંધ] જો કિ સ્થૂલ જ્ઞાત હોનેપર ભી જિનકા છેદન, ભેદન અથવા [હસ્તાદિ દ્વારા] ગ્રહણ નહીં કિયા જા સકતા વે ‘બાદરસૂક્ષ્મ’ હૈં; [૪] સ્પર્શ–રસ–ગંધ–શબ્દ જો કિ સૂક્ષ્મ હોને પર ભી સ્થૂલ જ્ઞાત હોતે હૈં [અર્થાત્ ચક્ષકોુ છોડકર ચાર ઇન્દ્રિયોંંકે વિષયભૂત સ્કંધ જો કિ આઁખસે દિખાઈ ન દેને પર ભી સ્પર્શનેન્દ્રિય દ્વારા સ્પર્શ કિયા જા સકતા હૈે] જીભ દ્વારા જિનકા સ્વાદ લિયા જા સકતા હૈે, નાકસે સૂંંધા જા સકતા હૈે અથવા કાનસે સુના જા સકતા હૈે વે ‘સૂક્ષ્મબાદર’ હૈં; [૫] કર્મવર્ગણાદિ [સ્કંધ] કિ જિન્હેં સૂક્ષ્મપના હૈ તથા જો ઇન્દ્રિયોંસે જ્ઞાત ન હોં ઐસે હૈં વે ‘સૂક્ષ્મ’ હૈં; [૬] કર્મવર્ગણાસે નીચેકે [કર્મવર્ગણાતીત દ્વિઅણુક–સ્કંધ તકકે [સ્કંધ] જો કિ અત્યન્ત સૂક્ષ્મ હૈં વે ‘સૂક્ષ્મસૂક્ષ્મ’ હૈં.. ૭૬.. --------------------------------------------------------------------------
૧૨૨
૧. જિસમેં [સ્પર્શ–રસ–ગંધ–વર્ણકી અપેક્ષાસે તથા સ્કંધપર્યાયકી અપેક્ષાસે] પૂરણ ઔર ગલન હો વહ પુદ્ગલ હૈ.
પૂરણ=પુરના; ભરના; પૂર્તિ; પુષ્ટિ; વૃદ્ધિ. ગલન=ગલના; ક્ષીણ હોના; કૃશતા; હાનિઃ ન્યૂનતાઃ [[૧] પરમાણુઓંકે
વિશેષ ગુણ જો સ્પર્શ–રસ–ગંધ–વર્ણ હૈં ઉનમેં હોનેવાલી ષટ્સ્થાનપતિત વૃદ્ધિ વહ પૂરણ હૈ ઔર ષટ્સ્થાનપતિત
હાનિ વહ ગલન હૈ; ઇસલિયે ઇસ પ્રકાર પરમાણુ પૂરણ–ગલનધર્મવાલે હૈં. [૨] પરમાણુઓંમેં સ્કંધરૂપ પર્યાયકા
આવિર્ભાવ હોના સો પૂરણ હૈ ઔર તિરોભાવ હોના વહ ગલન હૈે; ઇસ પ્રકાર ભી પરમાણુઓંમેં પૂરણગલન ઘટિત
હોતા હૈ.]
૨. સ્કંધ અનેકપરમાણુમય હૈ ઇસલિયે વહ પરમાણુઓંસે અનન્ય હૈ; ઔર પરમાણુ તો પુદ્ગલ હૈં; ઇસલિયે સ્કંધ ભી વ્યવહારસે ‘પુદ્ગલ’ હૈં.