સો ણેઓ પરમાણૂ પરિણામગુણો સયમસદ્રે.. ૭૮..
આદેશમાત્રમૂર્ત્તઃ ધાતુચતુષ્કસ્ય કારણં યસ્તુ.
સ જ્ઞેયઃ પરમાણુઃ. પરિણામગુણઃ સ્વયમશબ્દઃ.. ૭૮..
પરમાણૂનાં જાત્યંતરત્વનિરાસોઽયમ્.
પરમણોર્હિ મૂર્તત્વનિબંધનભૂતાઃ સ્પર્શરસંગધવર્ણા આદેશમાત્રેણૈવ ભિદ્યંતે; વસ્તુવસ્તુ યથા તસ્ય સ એવ પ્રદેશ આદિઃ સ એવ મધ્યં, સ એવાંતઃ ઇતિ, એવં દ્રવ્યગુણયોરવિભક્તપ્રદેશત્વાત્ ય એવ પરમાણોઃ -----------------------------------------------------------------------------
અન્વયાર્થઃ– [યઃ તુ] જો [આદેશમાત્રમૂર્તઃ] આદેશમાત્રસે મૂર્ત હૈ. [અર્થાત્ માત્ર ભેદવિવક્ષાસે મૂર્તત્વવાલા કહલાતા હૈ] ઔર [ધાતુચતુષ્કસ્ય કારણં] જો [પૃથ્વી આદિ] ચાર ધાતુઓંકા કારણ હૈ [સઃ] વહ [પરમાણુઃ જ્ઞેયઃ] પરમાણુ જાનના – [પરિણામગુણઃ] જો કિ પરિણામગુણવાલા હૈ ઔર [સ્વયમ્ અશબ્દઃ] સ્વયં અશબ્દ હૈ.
ટીકાઃ– પરમાણુ ભિન્ન ભિન્ન જાતિકે હોનેકા યહ ખણ્ડન હૈ.
મૂર્તત્વકે કારણભૂત સ્પર્શ–રસ–ગંધ–વર્ણકા, પરમાણુસે આદેશમાત્ર દ્વારા હી ભેદ કિયા જાતા હૈે; વસ્તુતઃ તો જિસ પ્રકાર પરમાણુકા વહી પ્રદેશ આદિ હૈ, વહી મધ્ય હૈ ઔર વહી અન્ત હૈ; ઉસી પ્રકાર દ્રવ્ય ઔર ગુણકે અભિન્ન પ્રદેશ હોનેસે, જો પરમાણુકા પ્રદેશ હૈ, વહી સ્પર્શકા હૈ, વહી રસકા હૈ, વહી ગંધકા હૈ, વહી રૂપકા હૈ. ઇસલિયે કિસી પરમાણુમેં ગંધગુણ કમ હો, કિસી પરમાણુમેં ગંધગુણ ઔર રસગુણ કમ હો, કિસી પરમાણુમેં ગંધગુણ, રસગુણ ઔર રૂપગુણ કમ હો, -------------------------------------------------------------------------- આદેશ=કથન [માત્ર ભેદકથન દ્વારા હી પરમાણુસે સ્પર્શ–રસ–ગંધ–વર્ણકા ભેદ કિયા જાતા હૈ, પરમાર્થતઃ તો
તે જાણવો પરમાણુ– જે પરિણામી, આપ અશબ્દ છે. ૭૮.
૧૨૪