કહાનજૈનશાસ્ત્રમાલા] ષડ્દ્રવ્ય–પંચાસ્તિકાયવર્ણન
કિં ચ સ્વભાવનિર્વૃત્તાભિરેવાનંતપરમાણુમયીભિઃ શબ્દયોગ્યવર્ગણાભિરન્યોન્યમનુપ્રવિશ્ય સમંતતોઽભિવ્યાપ્ય પૂરિતેઽપિ સકલે લોકે. યત્ર યત્ર બહિરઙ્ગકારણસામગ્રી સમદેતિ તત્ર તત્ર તાઃ શબ્દત્વેનસ્વયં વ્યપરિણમંત ઇતિ શબ્દસ્ય નિયતમુત્પાદ્યત્વાત્ સ્કંધપ્રભવત્વમિતિ.. ૭૯.. ----------------------------------------------------------------------------- હોનેસે વહ સ્કન્ધજન્ય હૈં, ક્યોંકિ મહાસ્કન્ધ પરસ્પર ટકરાનેસે શબ્દ ઉત્પન્ન હોતા હૈ. પુનશ્ચ યહ બાત વિશેષ સમઝાઈ જાતી હૈઃ– એકદૂસરેમેં પ્રવિષ્ટ હોકર સર્વત્ર વ્યાપ્ત હોકર સ્થિત ઐસી જો સ્વભાવનિષ્પન્ન હી [–અપને સ્વભાવસે હી નિર્મિત્ત], અનન્તપરમાણુમયી શબ્દયોગ્ય–વર્ગણાઓંસે સમસ્ત લોક ભરપૂર હોને પર ભી જહાઁ–જહાઁ બહિરંગકારણ સામગ્રી ઉદિત હોતી હૈ વહાઁ–વહાઁ વે વર્ગણાએઁ વહ ૩સ્કન્ધજન્ય હૈ.. ૭૯.. --------------------------------------------------------------------------
અથવા નિમ્નોક્તાનુસાર ભી શબ્દકે દો પ્રકાર હૈંઃ– [૧] ભાષાત્મક ઔર [૨] અભાષાત્મક. ઉનમેં ભાષાત્મક
દ્વીંન્દ્રિયાદિક જીવોંકે શબ્દરૂપ તથા [કેવલીભગવાનકી] દિવ્ય ધ્વનિરૂપસે વહ અનક્ષરાત્મક હૈં. અભાષાત્મક
શબ્દ ભી દ્વિવિધ હૈં – પ્રાયોગિક ઔર વૈશ્રિસિક. વીણા, ઢોલ, ઝાંઝ, બંસરી આદિસે ઉત્પન્ન હોતા હુઆ
પ્રાયોગિક હૈ ઔર મેઘાદિસે ઉત્પન્ન હોતા હુઆ વૈશ્રસિક હૈ.
કિસી ભી પ્રકારકા શબ્દ હો કિન્તુ સર્વ શબ્દોંકા ઉપાદાનકારણ લોકમેં સર્વત્ર વ્યાપ્ત શબ્દયોગ્ય વર્ગણાએઁ હી
૧શબ્દરૂપસે સ્વયં પરિણમિત હોતી હૈં; ઇસ પ્રકાર શબ્દ નિત્યતરૂપસે [અવશ્ય] ૨ઉત્પાદ્ય હૈ; ઇસલિયે
૧. શબ્દકે દો પ્રકાર હૈંઃ [૧] પ્રાયોગિક ઔર [૨] વૈશ્રસિક. પુરુષાદિકે પ્રયોગસે ઉત્પન્ન હોનેવાલે શબ્દ વહ પ્રાયોગિક હૈં ઔર મેઘાદિસે ઉત્પન્ન હોનેવાલે શબ્દ વૈશ્રસિક હૈં.
૨. ઉત્પાદ્ય=ઉત્પન્ન કરાને યોગ્ય; જિસકી ઉત્પત્તિમેં અન્ય કોઈ નિમિત્ત હોતા હૈ ઐસા.
૩. સ્કન્ધજન્ય=સ્કન્ધોં દ્વારા ઉત્પન્ન હો ઐસાઃ જિસકી ઉત્પત્તિમેં સ્કન્ધ નિમિત્ત હોતે હૈં ઐસા. [સમસ્ત લોકમેં
સર્વત્ર વ્યાપ્ત અનન્તપરમાણુમયી શબ્દયોગ્ય વર્ગણાએઁ સ્વયમેવ શબ્દરૂપ પરિણમિત હોને પર ભી વાયુ–ગલા–તાલું–
જિવ્હા–ઓષ્ઠ, દ્યંટા–મોગરી આદિ મહાસ્કન્ધોંકા ટકરાના વહ બહિરંગકારણસામગ્રી હૈ અર્થાત્ શબ્દરૂપ
પરિણમનમેં વે મહાસ્કન્ધ નિમિત્તભૂત હૈં ઇસલિયે ઉસ અપેક્ષાસે [નિમિત્ત–અપેક્ષાસે] શબ્દકો વ્યવહારસે
સ્કન્ધજન્ય કહા જાતા હૈ.]