કહાનજૈનશાસ્ત્રમાલા] ષડ્દ્રવ્ય–પંચાસ્તિકાયવર્ણન
એકેન પ્રદેશેન દ્વયાદિપ્રદેશાભાવાદાત્માદિનાત્મમધ્યેનાત્માંતેન ન સાવકાશઃ. એકેન પ્રદેશેન સ્કંધાનાં ભેદનિમિત્તત્વાત્ સ્કંધાનાં ભેત્તા. ઐકન પ્રદેશેન સ્કંધસંઘાતનિમિત્તત્વાત્સ્કંધાનાં કર્તા એકેન પ્રદેશેનૈકાકાશપ્રદેશાતિવર્તિતદ્નતિપરિણામાપન્નેન સમયલક્ષણકાલવિભાગકરણાત્ કાલસ્ય પ્રવિભક્તા. એકેન પ્રદેશેન તત્સૂત્રત્રિતદ્વયાદિભેદપૂર્વિકાયાઃ સ્કંધેષુ દ્રવ્યસંખ્યાયાઃ એકેન પ્રદેશેન તદવચ્છિન્નૈકાકાશપ્રદેશ– ----------------------------------------------------------------------------- આકાશપ્રદેશકા અતિક્રમણ કરનેવાલે [–લાઁઘનેવાલે] અપને ગતિપરિણામકો પ્રાપ્ત હોતા હૈ ઉસકે દ્વારા –‘સમય’ નામક કાલકા વિભાગ કરતા હૈ ઇસલિયે કાલકા વિભાજક હૈ; વહ વાસ્તવમેં એક પ્રદેશ દ્વારા સંખ્યાકા ભી ૧વિભાજક હૈ ક્યોંકિ [૧] વહ એક પ્રદેશ દ્વારા ઉસકે રચે જાનેવાલે દો આદિ ભેદોંસે લેકર [તીન અણુ, ચાર અણુ, અસંખ્ય અણુ ઇત્યાદિ] દ્રવ્યસંખ્યાકે વિભાગ સ્કંધોંમેં કરતા હૈ, [૨] વહ એક પ્રદેશ દ્વારા ઉસકી જિતની મર્યાદાવાલે એક ‘૨આકાશપ્રદેશ’ સે લેકર [દો આકાશપ્રદેશ, તીન આકાશપ્રદેશ, અસંખ્ય આકાશપ્રદેશ ઇત્યાદિ] ક્ષેત્રસંખ્યાકે વિભાગ કરતા હૈ, [૩] વહ એક પ્રદેશ દ્વારા, એક આકાશપ્રદેશકા અતિક્રમ કરનેવાલે ઉસકે ગતિપરિણામ જિતની મર્યાદાવાલે ‘૩સમય’ સે લેકર [દોસમય, તીન સમય, અસંખ્ય સમય ઇત્યાદિ] કાલસંખ્યાકે વિભાગ કરતા હૈ, ઔર [૪] વહ એક પ્રદેશ દ્વારા ઉસમેં વિવર્તન પાનેવાલે [–પરિવર્તિત, પરિણમિત] જઘન્ય વર્ણાદિભાવકો જાનનેવાલે જ્ઞાનસે લેકર ભાવસંખ્યાકે વિભાગ કરતા હૈ.. ૮૦.. --------------------------------------------------------------------------
૧. વિભાજક = વિભાગ કરનેવાલા; માપનેવાલા. [સ્કંધોંમેં દ્રવ્યસંખ્યાકા માપ [અર્થાત્ વે કિતને અણુઓં–
પરમાણુઓંસે બને હૈં ઐસા માપ] કરનેમેં અણુઓંકી–પરમાણુઓંકી–અપેક્ષા આતી હૈ, અર્થાત્ વૈસા માપ પરમાણુ
દ્વારા હોતા હૈ. ક્ષેત્રકા માપકા એકક ‘આકાશપ્રદેશ’ હૈ ઔર આકાશપ્રદેશકી વ્યાખ્યામેં પરમાણુકી અપેક્ષા આતી
હૈ; ઇસલિયે ક્ષેળકા માપ ભી પરમાણુ દ્વારા હોતા હૈ. કાલકે માપ એકક ‘સમય’ હૈ ઔર સમયકી વ્યાખ્યામેં
પરમાણુકી અપેક્ષા આતી હૈ; ઇસલિયે કાલકા માપ ભી પરમાણુ દ્વારા હોતા હૈ. જ્ઞાનભાવકે [જ્ઞાનપર્યાયકે]
માપકા એકક ‘પરમાણુમેંં પરિણમિત જઘન્ય વર્ણાદિભાવકો જાને ઉતના જ્ઞાન’ હૈ ઔર ઉસમેં પરમાણુકી અપેક્ષા
આતી હૈ; ઇસલિયે ભાવકા [જ્ઞાનભાવકા] માપ ભી પરમાણુ દ્વારા હોતા હૈ. ઇસ પ્રકાર પરમાણુ દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાલ
ઔર ભાવ માપ કરનેકે લિયે ગજ સમાન હૈ]
૨. એક પરમાણુપ્રદેશ જિતને આકાશકે ભાગકો [ક્ષેત્રકો] ‘આકાશપ્રદેશ’ કહા જાત હૈ. વહ ‘આકાશપ્રદેશ’
ક્ષેત્રકા ‘એકક’ હૈ. [ગિનતીકે લિયે, કિસી વસ્તુકે જિતને પરિમાણકો ‘એક માપ’ માના જાયે, ઉતને
પરિમાણકો ઉસ વસ્તુકા ‘એકક’ કહા જાતા હૈ.]
૩. પરમાણુકો એક આકાશપ્રદેશેસે દૂસરે અનન્તર આકાશપ્રદેશમેં [મંદગતિસે] જાતે હુએ જો કાલ લગતા હૈ ઉસે
‘સમય’ કહા જાતા હૈ.