પૂર્વિકાયાઃ ક્ષેત્રસંખ્યાયાઃ એકેન પ્રદેશેનૈકાકાશપ્રદેશાતિવર્તિતદ્ગતિપરિણામાવચ્છિન્નસમયપૂર્વિકાયા કાલસંખ્યાયાઃ ઐકન પ્રદેશેન પદ્વિવર્તિજઘન્યવર્ણાદિભાવાવબોધપૂર્વિકાયા ભાવસંખ્યાયાઃ પ્રવિભાગ– કરણાત્ પ્રવિભક્તા સંખ્યાયા અપીતિ.. ૮૦..
ખંધંતરિદં દવ્વં પરમાણુ તં વિયાણાહિ.. ૮૧..
સ્કંધાંતરિતં દ્રવ્યં પરમાણું તં વિજાનિહિ.. ૮૧..
પરમાણુદ્રવ્યે ગુણપર્યાયવૃત્તિપ્રરૂપણમેતત્.
સર્વત્રાપિ પરમાણૌ રસવર્ણગંધસ્પર્શાઃ સહભુવો ગુણાઃ. તે ચ ક્રમપ્રવૃત્તૈસ્તત્ર સ્વપર્યાયૈર્વર્તન્તે. તથા હિ– પઞ્ચાનાં રસપર્યાયાણામન્યતમેનૈકેનૈકદા રસો વર્તતે. -----------------------------------------------------------------------------
અન્વયાર્થઃ– [તં પરમાણું] વહ પરમાણુ [એકરસવર્ણગંધ] એક રસવાલા, એક વર્ણવાલા, એક ગંધવાલા તથા [દ્વિસ્પર્શે] દો સ્પર્શવાલા હૈ, [શબ્દકારણમ્] શબ્દકા કારણ હૈ, [અશબ્દમ્] અશબ્દ હૈ ઔર [સ્કંધાંતરિતં] સ્કન્ધકે ભીતર હો તથાપિ [દ્રવ્યં] [પરિપૂર્ણ સ્વતંત્ર] દ્રવ્ય હૈ ઐસા [વિજાનીહિ] જાનો.
ટીકાઃ– યહ, પરમાણુદ્રવ્યમેં ગુણ–પર્યાય વર્તનેકા [ગુણ ઔર પર્યાય હોનેકા] કથન હૈ.
સર્વત્ર પરમાણુમેં રસ–વર્ણ–ગંધ–સ્પર્શ સહભાવી ગુણ હોતે હૈ; ઔર વે ગુણ ઉસમેં ક્રમવર્તી નિજ પર્યાયોં સહિત વર્તતે હૈં. વહ ઇસ પ્રકારઃ– પાઁચ રસપર્યાયોમેંસે એક સમય કોઈ એક [રસપર્યાય] સહિત રસ વર્તતા હૈ; પાઁચ વર્ણપર્યાયોંમેંસે એક સમય કિસી એક [વર્ણપર્યાય] સહિત વર્ણ વર્તતા હૈ ; --------------------------------------------------------------------------
તે શબ્દહેતુ, અશબ્દ છે, ને સ્કંધમાં પણ દ્રવ્ય છે. ૮૧.
૧૩૦