કહાનજૈનશાસ્ત્રમાલા] ષડ્દ્રવ્ય–પંચાસ્તિકાયવર્ણન
પઞ્ચાનાં વર્ણપર્યાયાણામન્યતમેનૈકેનૈકદા વર્ણો વર્તતે. ઉભયોર્ગંધપર્યાયયોરન્યતરેણૈકેનૈકદા ગંધો વર્તતે. ચતુર્ણાં શીતસ્નિગ્ધશીતરૂક્ષોષ્ણસ્નિગ્ધોષ્ણરૂક્ષરૂપાણાં સ્પર્શપર્યાયદ્વંદ્વાનામન્યતમેનૈકેનૈકદા સ્પર્શો વર્તતે. એવમયમુક્તગુણવૃત્તિઃ પરમાણુઃ શબ્દસ્કંધપરિણતિશક્તિસ્વભાવાત્ શબ્દકારણમ્. એકપ્રદેશત્વેન શબ્દપર્યાયપરિણતિવૃત્ત્યભાવાદશબ્દઃ. સ્નિગ્ધરૂક્ષત્વપ્રત્યયબંધવશાદનેકપરમાણ્વેક– ત્વપરિણતિરૂપસ્કંધાંતરિતોઽપિ સ્વભાવમપરિત્યજન્નુપાત્તસંખ્યત્વાદેક એવ દ્રવ્યમિતિ.. ૮૧..
જં હવદિ મુત્તમણ્ણં તં સવ્વં પુગ્ગલં જાણે.. ૮૨..
યદ્ભવતિ મૂર્તમન્યત્ તત્સર્વં પુદ્ગલં જાનીયાત્.. ૮૨..
----------------------------------------------------------------------------- દો ગંધપર્યાયોંમેંસે એક સમય કિસી એક [ગંધપર્યાય] સહિત ગંધ વર્તતા હૈ; શીત–સ્નિગ્ધ, શીત–રૂક્ષ, ઉષ્ણ–સ્નિગ્ધ ઔર ઉષ્ણ–રૂક્ષ ઇન ચાર સ્પર્શપર્યાયોંકે યુગલમેંસે એક સમય કિસી એક યુગક સહિત સ્પર્શ વર્તતા હૈ. ઇસ પ્રકાર જિસમેં ગુણોંકા વર્તન [–અસ્તિત્વ] કહા ગયા હૈ ઐસા યહ પરમાણુ શબ્દસ્કંધરૂપસે પરિણમિત હોને કી શક્તિરૂપ સ્વભાવવાલા હોનેસે શબ્દકા કારણ હૈ; એકપ્રદેશી હોનેકે કારણ શબ્દપર્યાયરૂપ પરિણતિ નહી વર્તતી હોનેસે અશબ્દ હૈ; ઔર ૧સ્નિગ્ધ–રૂક્ષત્વકે કારણ બન્ધ હોનેસે અનેક પરમાણુઓંકી એકત્વપરિણતિરૂપ સ્કન્ધકે ભીતર રહા હો તથાપિ સ્વભાવકો નહીં છોડતા હુઆ, સંખ્યાકો પ્રાપ્ત હોનેસે [અર્થાત્ પરિપૂર્ણ એકકે રૂપમેં પૃથક્ ગિનતીમેં આનેસે] ૨અકેલા હી દ્રવ્ય હૈ.. ૮૧..
અન્વયાર્થઃ– [ઇન્દ્રિયૈઃ ઉપભોગ્યમ્ ચ] ઇન્દ્રિયોંં દ્વારા ઉપભોગ્ય વિષય, [ઇન્દ્રિયકાયાઃ] ઇન્દ્રિયાઁ, શરીર, [મનઃ] મન, [કર્માણિ] કર્મ [ચ] ઔર [અન્યત્ યત્] અન્ય જો કુછ [મૂર્ત્તં ભવતિ] મૂર્ત હો [તત્ સર્વં] વહ સબ [પુદ્ગલં જાનીયાત્] પુદ્ગલ જાનો. --------------------------------------------------------------------------
ઇન્દ્રિય વડે ઉપભોગ્ય, ઇન્દ્રિય, કાય, મન ને કર્મ જે,
વળી અન્ય જે કંઈ મૂર્ત તે સઘળુંય પુદ્ગલ જાણજે. ૮૨.
૧. સ્નિગ્ધ–રૂક્ષત્વ=ચિકનાઈ ઔર રૂક્ષતા.
૨. યહાઁ ઐસા બતલાયા હૈ કિ સ્કંધમેં ભી પ્રત્યેક પરમાણુ સ્વયં પરિપૂર્ણ હૈ, સ્વતંત્ર હૈ, પરકી સહાયતાસે રહિત ,
ઔર અપનેસે હી અપને ગુણપર્યાયમેં સ્થિતહૈ.