ધર્મસ્ય ગતિહેતુત્વે દ્રષ્ટાંતોઽયમ્.
ય્થોદકં સ્વયમગચ્છદગમયચ્ચ સ્વયમેવ ગચ્છતાં મત્સ્યાનામુદાસીનાવિનાભૂતસહાય– કારણમાત્રત્વેન ગમનમનુગૃહ્ણાતિ, તથા ધર્મોઽપિ સ્વયમગચ્છન્ અગમયંશ્ચ સ્વયમેવ ગચ્છતાં જીવપુદ્ગલાનામુદાસીનાવિનાભૂતસહાયકારણમાત્રત્વેન ગમનમુનગૃહ્ણાતિ ઇતિ..૮૫..
ઠિદિકિરિયાજુત્તાણં કારણભૂદં તુ પુઢવીવ.. ૮૬..
સ્થિતિક્રિયાયુક્તાનાં કારણભૂતં તુ પૃથિવીવ.. ૮૬..
-----------------------------------------------------------------------------
ટીકાઃ– યહ, ધર્મકે ગતિહેતુત્વકા દ્રષ્ટાન્ત હૈ.
જિસ પ્રકાર પાની સ્વયં ગમન ન કરતા હુઆ ઔર [પરકો] ગમન ન કરાતા હુઆ, સ્વયમેવ ગમન કરતી હુઈ મછલિયોંકો ઉદાસીન અવિનાભાવી સહાયરૂપ કારણમાત્રરૂપસે ગમનમેં અનુગ્રહ કરતા હૈ, ઉસી પ્રકાર ધર્મ [ધર્માસ્તિકાય] ભી સ્વયં ગમન ન કરતા હુઆ ઐર [પરકો] ગમન ન કરાતા હુઆ, સ્વયમેવ ગમન કરતે હુએ જીવ–પુદ્ગલોંકો ઉદાસીન અવિનાભાવી સહાયરૂપ કારણમાત્રરૂપસે ગમનમેં અનુગ્રહ કરતા હૈ.. ૮૫..
અન્વયાર્થઃ– [યથા] જિસ પ્રકાર [ધર્મદ્રવ્યં ભવતિ] ધર્મદ્રવ્ય હૈ [તથા] ઉસી પ્રકાર [અધર્માખ્યમ્ દ્રવ્યમ્] અધર્મ નામકા દ્રવ્ય ભી [જાનીહિ] જાનો; [તત્ તુ] પરન્તુ વહ [ગતિક્રિયાયુક્તકો કારણભૂત હોનેકે બદલે] [સ્થિતિક્રિયાયુક્તાનામ્] સ્થિતિક્રિયાયુક્તકો [પૃથિવી ઇવ] પૃથ્વીકી ભાઁતિ [કારણભૂતમ્] કારણભૂત હૈ [અર્થાત્ સ્થિતિક્રિયાપરિણત જીવ–પુદ્ગલોંકો નિમિત્તભૂત હૈ].
-------------------------------------------------------------------------- ગમનમેં અનુગ્રહ કરના અર્થાત્ ગમનમેં ઉદાસીન અવિનાભાવી સહાયરૂપ [નિમિત્તરૂપ] કારણમાત્ર હોના.
પણ દ્રવ્ય આ છે પૃથ્વી માફક હેતુ થિતિપરિણમિતને. ૮૬.
૧૩૬