કહાનજૈનશાસ્ત્રમાલા] ષડ્દ્રવ્ય–પંચાસ્તિકાયવર્ણન
તે સગપરિણામેહિં દુ ગમણં ઠાણં ચ કુવ્વંતિ.. ૮૯..
તે સ્વકપરિણામૈસ્તુ ગમનં સ્થાનં ચ કુર્વન્તિ.. ૮૯..
ધર્માધર્મયોરૌદાસીન્યે હેતૂપન્યાસોઽયમ્.
ધર્મઃ કિલ ન જીવપુદ્ગલાનાં કદાચિદ્ગતિહેતુત્વમભ્યસ્યતિ, ન કદાચિત્સ્થિતિહેતુત્વમધર્મઃ. તૌ હિ પરેષાં ગતિસ્થિત્યોર્યદિ મુખ્યહેતૂ સ્યાતાં તદા યેષાં ગતિસ્તેષાં ગતિરેવ ન સ્થિતિઃ, યેષાં સ્થિતિસ્તેષાં સ્થિતિરેવ ન ગતિઃ. તત એકેષામપિ ગતિસ્થિતિદર્શનાદનુમીયતે ન તૌ તયોર્મુખ્યહેતૂ. કિં તુ વ્યવહારનયવ્યવસ્થાપિતૌ ઉદાસીનૌ. કથમેવં ગતિસ્થિતિમતાં પદાર્થોનાં ગતિસ્થિતી ભવત ઇતિ -----------------------------------------------------------------------------
અન્વયાર્થઃ– [યેષાં ગમનં વિદ્યતે] [ધર્મ–અધર્મ ગતિ–સ્થિતિકે મુખ્ય હેતુ નહીં હૈં, ક્યોંકિ] જિન્હેં ગતિ હોતી હૈ [તેષામ્ એવ પુનઃ સ્થાનં સંભવતિ] ઉન્હીંકો ફિર સ્થિતિ હોતી હૈ [ઔર જિન્હેં સ્થિતિ હોતી હૈ ઉન્હીંકો ફિર ગતિ હોતી હૈ]. [તે તુ] વે [ગતિસ્થિતિમાન પદાર્થ] તો [સ્વકપરિણામૈઃ] અપને પરિણામોંસે [ગમનં સ્થાનં ચ] ગતિ ઔર સ્થિતિ [કુર્વન્તિ] કરતે હૈં.
ટીકાઃ– યહ, ધર્મ ઔર અધર્મકી ઉદાસીનતાકે સમ્બન્ધમેં હેતુ કહા ગયા હૈ.
વાસ્તવમેં [નિશ્ચયસે] ધર્મ જીવ–પુદ્ગલોંકો કભી ગતિહેતુ નહીં હોતા, અધર્મ કભી સ્થિતિહેતુ નહીં હોતા; ક્યોંકિ વે પરકો ગતિસ્થિતિકે યદિ મુખ્ય હેતુ [નિશ્ચયહેતુ] હોં, તો જિન્હેં ગતિ હો ઉન્હેં ગતિ હી રહના ચાહિયે, સ્થિતિ નહીં હોના ચાહિયે, ઔર જિન્હેં સ્થિતિ હો ઉન્હેં સ્થિતિ હી રહના ચાહિયે, ગતિ નહીં હોના ચાહિયે. કિન્તુ એકકો હી [–ઉસી એક પદાર્થકો] ગતિ ઔર સ્થિતિ દેખનેમે આતી હૈ; ઇસલિયે અનુમાન હો સકતા હૈ કિ વે [ધર્મ–અધર્મ] ગતિ–સ્થિતિકે મુખ્ય હેતુ નહીં હૈં, કિન્તુ વ્યવહારનયસ્થાપિત [વ્યવહારનય દ્વારા સ્થાપિત – કથિત] ઉદાસીન હેતુ હૈં. --------------------------------------------------------------------------
તે સર્વ નિજ પરિણામથી જ કરે ગતિસ્થિતિભાવને. ૮૯.