પૃથગુપલબ્ધિવિશેષાણિ કુવૈત્યેકત્વમન્યત્વમ્.. ૯૬..
ધર્માધર્મલોકાકાશાનામવગાહવશાદેકત્વેઽપિ વસ્તુત્વેનાન્યત્વમત્રોક્તમ્.
ધર્માધર્મલોકાકાશાનિ હિ સમાનપરિમાણત્વાત્સહાવસ્થાનમાત્રેણૈવૈકત્વભાઞ્જિ. વસ્તુતસ્તુ વ્યવહારેણ ગતિસ્થિત્યવગાહહેતુત્વરૂપેણ નિશ્ચયેન વિભક્તપ્રદેશત્વરૂપેણ વિશેષેણ પૃથગુપ– લભ્યમાનેનાન્યત્વભાઞ્જ્યેવ ભવંતીતિ.. ૯૬..
-----------------------------------------------------------------------------
અન્વયાર્થઃ– [ધર્માધર્માકાશાનિ] ધર્મ, અધર્મ ઔર આકાશ [લોકાકાશ] [સમાનપરિમાણાનિ] સમાન પરિમાણવાલે [અપૃથગ્ભૂતાનિ] અપૃથગ્ભૂત હોનેસે તથા [પૃથગુપલબ્ધિવિશેષાણિ] પૃથક–ઉપલબ્ધ [ભિન્ન–ભિન્ન] વિશેષવાલે હોનેસે [એકત્વમ્ અન્યત્વમ્] એકત્વ તથા અન્યત્વકો [કુર્વંતિ] કરતે હૈ.
ટીકાઃ– યહાઁ, ધર્મ, અધર્મ ઔર લોકાકાશકા અવગાહકી અપેક્ષાસે એકત્વ હોને પર ભી વસ્તુરૂપસે અન્યત્વ કહા ગયા હૈ .
ધર્મ, અધર્મ ઔર લોકાકાશ સમાન પરિમાણવાલે હોનેકે કારણ સાથ રહને માત્રસે હી [–માત્ર એકક્ષેત્રાવગાહકી અપેક્ષાસે હી] એકત્વવાલે હૈં; વસ્તુતઃ તો [૧] વ્યવહારસે ગતિહેતુત્વ, સ્થિતિહેતુત્વ ઔર અવગાહહેતુત્વરૂપ [પૃથક્–ઉપલબ્ધ વિશેષ દ્વારા] તથા [૨] નિશ્ચયસે ૧વિભક્તપ્રદેશત્વરૂપ પૃથક્–ઉપલબ્ધ ૨વિશેષ દ્વારા, વે અન્યત્વવાલે હી હૈં.
ભાવાર્થઃ– ધર્મ, અધર્મ ઔર લોકાકાશકા એકત્વ તો માત્ર એકક્ષેત્રાવગાહકી અપેક્ષાસે હી કહા જા સકતા હૈ; વસ્તુરૂપસે તો ઉન્હેં અન્યત્વ હી હૈ, ક્યોંકિ [૧] ઉનકે લક્ષણ ગતિહેતુત્વ, સ્થિતિહેતુત્વ ઔર અવગાહહેતુત્વરૂપ ભિન્ન–ભિન્ન હૈં તથા [૨] ઉનકે પ્રદેશ ભી ભિન્ન–ભિન્ન હૈં.. ૯૬..
ઇસ પ્રકાર આકાશદ્રવ્યાસ્તિકાયકા વ્યાખ્યાન સમાપ્ત હુઆ. --------------------------------------------------------------------------
૧૪૮
૧. વિભક્ત=ભિન્ન. [ધર્મ, અધર્મ ઔર આકાશકો ભિન્નપ્રદેશપના હૈ.]
૨. વિશેષ=ખાસિયત; વિશિષ્ટતા; વિશેષતા. [વ્યવહારસે તથા નિશ્ચયસે ધર્મ, અધર્મ ઔર આકાશકે વિશેષ પૃથક્
ઉપલબ્ધ હૈં અર્થાત્ ભિન્ન–ભિન્ન દિખાઈ દેતે હૈં.]