૧૫૨
ઇહ હિ જીવૈઃ સ્પર્શનરસનધ્રાણચક્ષુર્ભિરિન્દ્રિયૈસ્તદ્વિષયભૂતાઃ સ્પર્શરસગંધવર્ણસ્વભાવા અર્થા ગૃહ્યંતે.ઃ. શ્રોત્રેન્દ્રિયેણ તુ ત એવ તદ્વિષયહેતુભૂતશબ્દાકારપરિણતા ગૃહ્યંતે. તે કદાચિત્સ્થૂલ– સ્કંધત્વમાપન્નાઃ કદાચિત્સૂક્ષ્મત્વમાપન્નાઃ કદાચિત્પરમાણુત્વમાપન્નાઃ ઇન્દ્રિયગ્રહણયોગ્યતાસદ્ભાવાદ્ ગૃહ્યમાણા અગૃહ્યમાણા વા મૂર્તા ઇત્યુચ્યંતે. શેષમિતરત્ સમસ્તમપ્યર્થજાતં સ્પર્શરસ– ગંધવર્ણાભાવસ્વભાવમિન્દ્રિયગ્રહણયોગ્યતાયા અભાવાદમૂર્તમિત્યુચ્યતે. ચિત્તગ્રહણયોગ્યતાસદ્ભાવ– ભાગ્ભવતિ તદુભયમપિ, ચિતં, હ્યનિયતવિષયમપ્રાપ્યકારિ મતિશ્રુતજ્ઞાનસાધનીભૂતં મૂર્તમમૂર્તં ચ સમાદદાતીતિ.. ૯૯..
-----------------------------------------------------------------------------
ટીકાઃ– યહ, મૂર્ત ઔર અમૂર્તકે લક્ષણકા કથન હૈ.
ઇસ લોકમેં જીવોં દ્વારા સ્પર્શનેન્દ્રિય, રસનેન્દ્રિય, ધ્રાણેન્દ્રિય ઔર ચક્ષુરિન્દ્રિય દ્વારા ઉનકે [–ઉન ઇન્દ્રિયોંકે] વિષયભૂત, સ્પર્શ–રસ–ગંધ–વર્ણસ્વભાવવાલે પદાર્થ [–સ્પર્શ, રસ, ગંધ ઔર વર્ણ જિનકા સ્વભાવ હૈ ઐસે પદાર્થ] ગ્રહણ હોતે હૈં [–જ્ઞાત હોતે હૈં]; ઔર શ્રોત્રેન્દ્રિય દ્વારા વહી પદાર્થ ઉસકે [શ્રોત્રૈન્દ્રિયકે] ૧વિષયહેતુભૂત શબ્દાકાર પરિણમિત હોતે હુએ ગ્રહણ હોતે હૈં. વે [વે પદાર્થ], કદાચિત્ સ્થૂલસ્કન્ધપનેકો પ્રાપ્ત હોતે હુએ, કદાચિત્ સૂક્ષ્મત્વકો [સૂક્ષ્મસ્કંધપનેકો] પ્રાપ્ત હોતે હુએ ઔર કદાચિત્ પરમાણુપનેકો પ્રાપ્ત હોતે હુએ ઇન્દ્રિયોં દ્વારા ગ્રહણ હોતે હોં યા ન હોતે હોં, ઇન્દ્રિયોં દ્વારા ગ્રહણ હોનેકી યોગ્યતાકા [સદૈવ] સદ્ભાવ હોનેસે ‘મૂર્ત’ કહલાતે હૈં.
સ્પર્શ–રસ–ગંધ–વર્ણકા અભાવ જિસકા સ્વભાવ હૈ ઐસા શેષ અન્ય સમસ્ત પદાર્થસમૂહ ઇીનદ્રયોં દ્વારા ગ્રહણ હોનેકી યોગ્યતાકે અભાવકે કારણ ‘અમૂર્ત’ કહલાતા હૈ.
વે દોનોં [–પૂર્વોક્ત દોનોં પ્રકારકે પદાર્થ] ચિત્ત દ્વારા ગ્રહણ હોનેકી યોગ્યતાકે સદ્ભાવવાલે હૈં; ચિત્ત– જો કિ ૨ અનિયત વિષયવાલા, ૩અજ્જાપ્યકારી ઔર મતિશ્રુતજ્ઞાનકે સાધનભૂત [–મતિજ્ઞાન તથા શ્રુતજ્ઞાનમેં નિમિત્તભૂત] હૈ વહ–મૂર્ત તથા અમૂર્તકો ગ્રહણ કરતા હૈ [–જાનતા હૈ].. ૯૯..
ઇસ પ્રકાર ચૂલિકા સમાપ્ત હુઈ. -------------------------------------------------------------------------- ૪. ઉન સ્પર્શ–રસ–ગંધ–વર્ણસવભાવવાલે પદાર્થોહકો [અર્થાત્ પુદ્ગલોંકો] શ્રોત્રૈન્દ્રિયકે વિષય હોનેમેં હેતુભૂત
હૈં.
૫. અનિયત=અનિશ્ચિત. [જિસ પ્રકાર પાઁચ ઇન્દ્રિયોમેંસે પ્રતયેક ઇન્દ્રિયકા વિષય નિયત હૈ ઉસ પ્રકાર મનકા
૬. અજ્જાપ્યકારી=જ્ઞેય વિષયોંકા સ્પર્શ કિયે બિના કાર્ય કરનેવાલા યજાનનેવાલા. [મન ઔર ચક્ષુ અજ્જાપ્યકારી