શાસ્ત્રોં કા અર્થ કરને કી પદ્ધતિ
…… * * ……
વ્યવહાર કા શ્રદ્ધાન છોડકર નિશ્ચયકા શ્રદ્ધાન કરના યોગ્ય હૈ. વ્યવહારનય સ્વદ્રવ્ય ઔર
પરદ્રવ્યકો તથા ઉનકે ભાવોંકો તથા કારણ–કાર્યાદિ કો કિસીકો કિસીમેં મિલાકર નિરૂપણ કરતા
હૈ, અતઃ ઐસે હી શ્રદ્ધાન સે મિથ્યાત્વ હૈ; ઇસલિયે ઉસકા ત્યાગ કરના. તથા નિશ્ચયનય ઉન્હીંો
યથાવત્ નિરૂપણ કરતા હૈ, કિસી કો કિસી મેં નહીં મિલાતા, અતઃ ઐસે હી શ્રદ્ધાનસે સમ્યક્ત્વ હોતા
હૈ, ઇસલિયે ઉસકા શ્રદ્ધાન કરના.
પ્રશ્નઃ––––યદિ ઐસા હૈ, તો જિનમાર્ગ મેં દોનોં નયોં કો ગ્રહણ કરના કહા હૈ––––વહ
કિસ પ્ર્રકાર કહા હૈ?
ઉત્તરઃ––––જિનમાર્ગ મેં કહીં તો નિશ્ચયનયકી મુખ્યતાસે વ્યાખ્યાન હૈ, ઉસે તો ‘સત્યાર્થ
ઐસા હી હૈ’ ––––ઐસા જાનના; તથા કહીં વ્યવહારનયકી મુખ્યતાસે વ્યાખ્યાન હૈ, ઉસે ‘ઐસા નહીં,
નિમિત્તાદિકી અપેક્ષાસે ઉપચાર કિયા હૈ’ ઐસા જાનના. ઇસ પ્રકાર જાનનેકા નામ હી દોનોં નયોંકા
ગ્રહણ હૈ. પરન્તુ દોનોં નયોંકે વ્યાખ્યાનકો સમાન સત્યાર્થ જાનકર ‘ઐસા ભી હૈ ઔર ઐસા ભી હૈ ’
ઐસા ભ્રમરૂપ પ્રવર્તનેસે તો દોનોં નયોંકા ગ્રહણ કરના નહીં કહા હૈ.
પ્રશ્નઃ– યદિ વ્યવહારનય અસત્યાર્થ હૈ, તો ઉસકા ઉપદેશ જિનમાર્ગમેં કિસલિયે દિયા? એક
નિશ્ચયનયકા હી નિરૂપણ કરના થા?
ઉત્તરઃ– ઐસા હી તર્ક શ્રી સમયસારમેં કિયા હૈ; વહાઁ યહ ઉત્તર દિયા હૈઃ–
જહ ણવિ સક્કમણજ્જો અણજ્જભાસં વિણા ઉ ગાહેઉં.
તહ વવહારેણ વિણા પરમત્થુવએસણમસક્કં..
અર્થઃ– જિસ પ્રકાર અનાર્યકો –મ્લેચ્છકો મ્લેચ્છભાષાકે બિના અર્થ ગ્રહણ કરાના શક્ય નહીં હૈ,
ઉસી પ્રકાર વ્યવહારકે બિના પરમાર્થકા ઉપદેશ અશક્ય હૈ. ઇસલિયે વ્યવહારકા ઉપદેશ હૈે.
તથા ઇસી સૂત્રકી વ્યાખ્યામેં ઐસા કહા હૈ કિ – વ્યવહારનયો નાનુસર્તવ્યઃ’ અર્થાત્ નિશ્ચયકો
અંગીકાર કરાનેકે લિયેે વ્યવહાર દ્વારા ઉપદેશ દિયા જાતા હૈ, પરન્તુ વ્યવહારનય હૈ વહ અંગીકાર
કરને યોગ્ય નહીં હૈ.