વ્યવહારનયસે શરીરાદિક પરદ્રવ્યોંકી સાપેક્ષતા દ્વારા નર–નારક–પૃથ્વીકાયાદિરૂપ જીવકે ભેદ કિયે,
તબ ‘મનુષ્ય જીવ હૈ,’ નારકી જીવ હૈ’ ઇત્યાદિ પ્રકારસે ઉન્હેં જીવકી પહિચાન હુઈ; અથવા અભેદ
વસ્તુમેં ભેદ ઉત્પન્ન કરકે જ્ઞાન–દર્શનાદિ ગુણપર્યાયરૂપ જીવકે ભેદ કિયે, તબ ‘જાનનેવાલા જીવ હૈ,’
‘દેખનેવાલા જીવ હૈ’ ઇત્યાદિ પ્રકારસે ઉન્હેંં જીવકી પહિચાન હુઈ. ઔર નિશ્ચયસે તો વીતરાગભાવ
મોક્ષમાર્ગ હૈ; કિન્તુ ઉસે જો નહીં જાનતે, ઉનસેે ઐસા હી કહતે રહેં તો વે નહીં સમઝેંગે ; ઇસલિયે
ઉન્હેં સમઝાનેકે લિયે, વ્યવહારનયસે તત્ત્વાર્થશ્રદ્ધાન જ્ઞાનપૂર્વક પરદ્રવ્યકા નિમિત્ત મિટાનેકી સાપેક્ષતા
દ્વારા વ્રત–શીલ–સંયમાદિરૂપ વીતરાગભાવકે વિશેષ દર્શાયે, તબ ઉન્હેં વીતરાગભાવકી પહિચાન હુઈ.
ઇસી પ્રકાર, અન્યત્ર ભી વ્યવહાર બિના નિશ્ચયકા ઉપદેશ ન હોના સમઝના.
ઉસીકો જીવ માનના. જીવકે સંયોગસે શરીરાદિકકો ભી જીવ કહા વહ કથનમાત્ર હી હૈ. પરમાર્થસે
શરીરાદિક જીવ નહીં હોતે. ઐસા હી શ્રદ્ધાન કરના. ડૂસરભ, અભેદ આત્મામેં જ્ઞાન–દર્શનાદિ ભેદ
કિયે ઇસલિયે કહીં ઉન્હેં ભેદરૂપ હી ન માન લેના; ભેદ તો સમઝાનેકે લિયે હૈ. નિશ્ચયસે આત્મા
અભેદ હી હૈ; ઉસીકો જીવવસ્તુ માનના. સંજ્ઞા–સંખ્યાદિ ભેદ કહે વે કથનમાત્ર હી હૈ ; પરમાથસે વે
પૃથક– પૃથક નહીં હૈં. ઐસા હી શ્રદ્ધાન કરના. પુનશ્ચ, પરદ્રવ્યકા નિમિત્ત મિટાનેકી અપેક્ષાસે વ્રત–
શીલ–સંયમાદિકકો મોક્ષમાર્ગ કહા ઇસલિયે કહીં ઉન્હીંકો મોક્ષમાર્ગ ન માન લેના; ક્યોંકિ પરદ્રવ્યકે
ગ્રહણ–ત્યાગ આત્માકો હો તો આત્મા પરદ્રવ્યકા કર્તા–હર્તા હો જાયે, કિન્તુ કોઈ દ્રવ્ય કિસી દ્રવ્યકે
આધીન નહીં હૈં. આત્મા તો અપને ભાવ જો રાગાદિક હૈ ઉન્હેં છોડકર વીતરાગી હોતા હૈ, ઇસલિયે
નિશ્ચયસે વીતરાગભાવ હી મોક્ષમાર્ગ હૈ. વીતરાગભાવોંકો ઔર વ્રતાદિકકો કદાચિત્ કાર્યકારણપના હૈ
ઇસલિયે વ્રતાદિકકો મોક્ષમાર્ગ કહા કિન્તુ વહ કથનમાત્ર હી હૈ. પરમાર્થસે બાહ્યક્રિયા મોક્ષમાર્ગ નહીં
હૈ. ઐસા હી શ્રદ્ધાન કરના. ઇસી પ્રકાર, અન્યત્ર ભી વ્યવહારનયકો અંગીકાર ન કરનેકા સમઝ
લેના.