ઇન્દ્રિયભેદેનોક્તાનાં જીવાનાં ચતુર્ગતિસંબંધત્વેનોપસંહારોઽયમ્. દેવગતિનામ્નો દેવાયુષશ્ચોદયાદ્દેવાઃ, તે ચ ભવનવાસિવ્યંતરજ્યોતિષ્કવૈમાનિકનિકાય–ભેદાચ્ચતુર્ધા. મનુષ્યગતિનામ્નો મનુષ્યાયુષશ્ચ ઉદયાન્મનુષ્યાઃ. તે કર્મભોગભૂમિજભેદાત્ દ્વેધા. તિર્યગ્ગતિનામ્નસ્તિર્યગાયુષશ્ચ ઉદયાત્તિર્યઞ્ચઃ. તે પૃથિવીશમ્બૂકયૂકોદ્દંશજલચરોરગપક્ષિપરિસર્પ– ચતુષ્પદાદિભેદાદનેકધા. નરકગતિનામ્નો નરકાયુષશ્ચ ઉદયાન્નારકાઃ. તે રત્નશર્કરાવાલુકા– પઙ્કધૂમતમોમહાતમઃપ્રભાભૂમિજભેદાત્સપ્તધા. તત્ર દેવમનુષ્યનારકાઃ પંચેન્દ્રિયા એવ. તિર્યંચસ્તુ કેચિત્પંચેન્દ્રિયાઃ, કેચિદેક–દ્વિ–ત્રિ–ચતુરિન્દ્રિયા અપીતિ.. ૧૧૮.. ----------------------------------------------------------------------------- ભૂમિજાઃ] મનુષ્ય કર્મભૂમિજ ઔર ભોગભૂમિજ ઐસે દો પ્રકારકે હૈં, [તિર્યઞ્ચઃ બહુપ્રકારાઃ] તિર્યંચ અનેક પ્રકારકે હૈં [પુનઃ] ઔર [નારકાઃ પૃથિવીભેદગતાઃ] નારકોંકે ભેદ ઉનકી પૃથ્વિયોંકે ભેદ જિતને હૈં.
ટીકાઃ– યહ, ઇન્દ્રિયોંકે ભેદકી અપેક્ષાસે કહે ગયે જીવોંકા ચતુર્ગતિસમ્બન્ધ દર્શાતે હુએ ઉપસંહાર હૈ [અર્થાત્ યહાઁ એકેન્દ્રિય–દ્વીન્દ્રિયાદિરૂપ જીવભેદોંકા ચાર ગતિકે સાથ સમ્બન્ધ દર્શાકર જીવભેદોં ઉપસંહાર કિયા ગયા હૈ].
દેવગતિનામ ઔર દેવાયુકે ઉદયસે [અર્થાત્ દેવગતિનામકર્મ ઔર દેવાયુકર્મકે ઉદયકે નિમિત્તસે] દેવ હોતે હૈં; વે ભવનવાસી, વ્યંતર, જ્યોતિષ્ક ઔર વૈમાનિક ઐસે ૧નિકાયભેદોંકે કારણ ચાર પ્રકારકે હૈં. મનુષ્યગતિનામ ઔર મનુષ્યાયુકે ઉદયસે મનુષ્ય હોતે હૈં; વે કર્મભૂમિજ ઔર ભોગભૂમિજ ઐસે ભેદોંકે કારણ દો પ્રકારકે હૈં. તિર્યંચગતિનામ ઔર તિર્યંચાયુકે ઉદયસે તિર્યંચ હોતે હૈં; વે પૃથ્વી, શંબૂક, જૂં, ડાઁસ, જલચર, ઉરગ, પક્ષી, પરિસર્પ, ચતુષ્પાદ [ચૌપાયે] ઇત્યાદિ ભેદોંકે કારણ અનેક પ્રકારકે હૈં. નરકગતિનામ ઔર નરકાયુકે ઉદયસે નારક હોતે હૈં; વે ૨રત્નપ્રભાભૂમિજ, શર્કરાપ્રભાભૂમિજ, બાલુકાપ્રભાભૂમિજ, પંકપ્રભાભૂમિજ, ધૂમપ્રભાભૂમિજ, તમઃપ્રભાભૂમિજ ઔર મહાતમઃપ્રભાભૂમિજ ઐસે ભેદોંકે કારણ સાત પ્રકારકે હૈં.
ઉનમેં, દેવ, મનુષ્ય ઔર નારકી પંચેન્દ્રિય હી હોતે હૈં. તિર્યંચ તો કતિપય --------------------------------------------------------------------------
૧૭૬
૧. નિકાય = સમૂહ
૨. રત્નપ્રભાભૂમિજ = રત્નપ્રભા નામકી ભૂમિમેં [–પ્રથમ નરકમેં] ઉત્પન્ન .