કહાનજૈનશાસ્ત્રમાલા] નવપદાર્થપૂર્વક–મોક્ષમાર્ગપ્રપંચવર્ણન
અન્યાસાધારણજીવકાર્યખ્યાપનમેતત્.
ચૈતન્યસ્વભાવત્વાત્કર્તૃસ્થાયાઃ ક્રિયાયાઃ જ્ઞપ્તેર્દ્રશેશ્ચ જીવ એવ કર્તા, ન તત્સંબન્ધઃ પુદ્ગલો, યથાકાશાદિ. સુખાભિલાષક્રિયાયાઃ દુઃખોદ્વેગક્રિયાયાઃ સ્વસંવેદિતહિતાહિતનિર્વિર્તનક્રિયાયાશ્ચ ચૈતન્યવિવર્તરૂપસઙ્કલ્પપ્રભવત્વાત્સ એવ કર્તા, નાન્યઃ. શુભાશુભાકર્મફલભૂતાયા ઇષ્ટાનિષ્ટ– વિષયોપભોગક્રિયાયાશ્ચ સુખદુઃખસ્વરૂપસ્વપરિણામક્રિયાયા ઇવ સ એવ કર્તા, નાન્યઃ. એતેનાસાધારણકાર્યાનુમેયત્વં પુદ્ગલવ્યતિરિક્તસ્યાત્મનો દ્યોતિતમિતિ.. ૧૨૨.. ----------------------------------------------------------------------------- હિત–અહિતકો [શુભ–અશુભ ભાવોંકો] કરતા હૈ [વા] ઔર [તયોઃ ફલં ભુંક્તે] ઉનકે ફલકો ભોગતા હૈ.
ટીકાઃ– યહ, અન્યસે અસાધારણ ઐસે જીવકાર્યોંકા કથન હૈ [અર્થાત્ અન્ય દ્રવ્યોંસે અસાધારણ ઐસે જો જીવકે કાર્ય વે યહાઁ દર્શાયે હૈં].
ચૈતન્યસ્વભાવપનેકે કારણ, કર્તૃસ્થિત [કર્તામેં રહનેવાલી] ક્રિયાકા–જ્ઞપ્તિ તથા દ્રશિકા–જીવ હી કર્તા હૈ; ઉસકે સમ્બન્ધમેં રહા હુઆ પુદ્ગલ ઉસકા કર્તા નહીં હૈ, જિસ પ્રકાર આકાશાદિ નહીં હૈ ઉસી પ્રકાર. [ચૈતન્યસ્વભાવકે કારણ જાનને ઔર દેખને કી ક્રિયાકા જીવ હી કર્તા હૈ; જહાઁ જીવ હૈ વહાઁ ચાર અરૂપી અચેતન દ્રવ્ય ભી હૈં તથાપિ વે જિસ પ્રકાર જાનને ઔર દેખને કી ક્રિયાકે કર્તા નહીં હૈ ઉસી પ્રકાર જીવકે સાથ સમ્બન્ધમેં રહે હુએ કર્મ–નોકર્મરૂપ પુદ્ગલ ભી ઉસ ક્રિયાકે કર્તા નહીં હૈ.] ચૈતન્યકે વિવર્તરૂપ [–પરિવર્તનરૂપ] સંકલ્પકી ઉત્પત્તિ [જીવમેં] હોનેકે કારણ, સુખકી અભિલાષારૂપ ક્રિયાકા, દુઃખકે ઉદ્વેગરૂપ ક્રિયાકા તથા સ્વસંવેદિત હિત–અહિતકી નિષ્પત્તિરૂપ ક્રિયાકા [–અપનેસે સંચેતન કિયે જાનેવાલે શુભ–અશુભ ભાવોંકો રચનેરૂપ ક્રિયાકા] જીવ હી કર્તા હૈ; અન્ય નહીં હૈ. શુભાશુભ કર્મકે ફલભૂત ઇષ્ટાનિષ્ટવિષયોપભોગક્રિયાકા, સુખ– દુઃખસ્વરૂપ સ્વપરિણામક્રિયાકી ભાઁતિ, જીવ હી કર્તા હૈ; અન્ય નહીં.
ઇસસે ઐસા સમઝાયા કિ [ઉપરોક્ત] અસાધારણ કાર્યોં દ્વારા પુદ્ગલસે ભિન્ન ઐસા આત્મા અનુમેય [–અનુમાન કર સકને યોગ્ય] હૈ. -------------------------------------------------------------------------- ઇષ્ટાનિષ્ટ વિષય જિસમેં નિમિત્તભૂત હોતે હૈં ઐસે સુખદુઃખપરિણામોંકે ઉપભોગરૂપ ક્રિયાકો જીવ કરતા હૈ