કહાનજૈનશાસ્ત્રમાલા] નવપદાર્થપૂર્વક–મોક્ષમાર્ગપ્રપંચવર્ણન
[
૨૧૫
મોહનીયવિપાકસંપાદિતવિકાર ઇત્યર્થઃ. તદત્ર મોહનીયવિપાકસંપાદિતવિકાર ઇત્યર્થઃ. તદત્ર
પુદ્ગલાનાં ગ્રહણહેતુત્વાદ્બહિરઙ્ગકારણં યોગઃ, વિશિષ્ટશક્તિસ્થિતિહેતુત્વાદન્તરઙ્ગકારણં જીવભાવ
એવેતિ.. ૧૪૮..
હેદૂ ચદુવ્વિયપ્પો અટ્ઠવિયપ્પસ્સ કારણં ભણિદં.
તેસિં પિ ય રાગાદી તેસિમભાવે ણ બજ્ઝંતિ.. ૧૪૯..
હેતુશ્ચતુર્વિકલ્પોઽષ્ટવિકલ્પસ્ય કારણં ભણિતમ્.
તેષામપિ ચ રાગાદયસ્તેષામભાવે ન બધ્યન્તે.. ૧૪૯..
-----------------------------------------------------------------------------
જીવકે કિસી ભી પરિણામમેં વર્તતા હુઆ યોગ કર્મકે પ્રકૃતિ–પ્રદેશકા અર્થાત્ ‘ગ્રહણ’ કા
નિમિત્ત હોતા હૈ ઔર જીવકે ઉસી પરિણામમેં વર્તતા હુઆ મોહરાગદ્વેષભાવ કર્મકે સ્થિતિ–અનુભાગકા
અર્થાત્ ‘બંધ’ કા નિમિત્ત હોતા હૈ; ઇસલિયે મોહરાગદ્વેષભાવકો ‘બન્ધ’ કા અંતરંગ કારણ [અંતરંગ
નિમિત્ત] કહા હૈ ઔર યોગકો – જો કિ ‘ગ્રહણ’ કા નિમિત્ત હૈ ઉસે–‘બન્ધ’ કા બહિરંગ કારણ
[બાહ્ય નિમિત્ત] કહા હૈ.. ૧૪૮..
ઇસલિયે યહાઁ [બન્ધમેંં], બહિરંગ કારણ [–નિમિત્ત] યોગ હૈ ક્યોંકિ વહ પુદ્ગલોંકે ગ્રહણકા
હેતુ હૈ, ઔર અંતરંગ કારણ [–નિમિત્ત] જીવભાવ હી હૈ ક્યોંકિ વહ [કર્મપુદ્ગલોંકી] વિશિષ્ટ શક્તિ
તથા સ્થિતિકા હેતુ હૈ.. ૧૪૮..
ભાવાર્થઃ– કર્મબન્ધપર્યાયકે ચાર વિશેષ હૈંઃ પ્રકૃતિબન્ધ, પ્રદેશબન્ધ, સ્થિતિબન્ધ ઔર અનુભાગબન્ધ.
ઇસમેં સ્થિતિ–અનુભાગ હી અત્યન્ત મુખ્ય વિશેષ હૈં, પ્રકૃતિ–પ્રદેશ તો અત્યન્ત ગૌણ વિશેષ હૈં; ક્યોંકિ
સ્થિતિ–અનુભાગ બિના કર્મબન્ધપર્યાય નામમાત્ર હી રહતી હૈ. ઇસલિયે યહાઁ પ્રકૃતિ–પ્રદેશબન્ધકા માત્ર
‘ગ્રહણ’ શબ્દસે કથન કિયા હૈ ઔર સ્થિતિ–અનુભાગબન્ધકા હી ‘બન્ધ’ શબ્દસે કહા હૈ.
ગાથા ૧૪૯
અન્વયાર્થઃ– [ચતુર્વિકલ્પઃ હેતુઃ] [દ્રવ્યમિથ્યાત્વાદિ] ચાર પ્રકારકે હેતુ [અષ્ટવિકલ્પસ્ય
કારણમ્] આઠ પ્રકારકે કર્મોંકે કારણ [ભણિતમ્] કહે ગયે હૈં; [તેષામ્ અપિ ચ] ઉન્હેં ભી
[રાગાદયઃ] [જીવકે] રાગાદિભાવ કારણ હૈં; [તેષામ્ અભાવે] રાગાદિભાવોંકે અભાવમેં [ન બધ્યન્તે]
જીવ નહીંં બઁધતે.
-------------------------------------------------------------------------
હેતુ ચતુર્વિધ અષ્ટવિધ કર્મો તણાં કારણ કહ્યા,
તેનાંય છે રાગાદિ, જ્યાં રાગાદિ નહિ ત્યાં બંધ ના. ૧૪૯.