કહાનજૈનશાસ્ત્રમાલા] નવપદાર્થપૂર્વક–મોક્ષમાર્ગપ્રપંચવર્ણન
સમ્યગ્દર્શનજ્ઞાનચારિત્રાણિ મોક્ષમાર્ગઃ. તત્ર ધર્માદીનાં દ્રવ્યપદાર્થવિકલ્પવતાં તત્ત્વાર્થ– શ્રદ્ધાનભાવસ્વભાવં ભાવન્તરં શ્રદ્ધાનાખ્યં સમ્યક્ત્વં, તત્ત્વાર્થશ્રદ્ધાનનિર્વૃતૌ સત્યામઙ્ગપૂર્વગતાર્થપરિ– ચ્છિત્તિર્જ્ઞાનમ્, આચારાદિસૂત્રપ્રપઞ્ચિતવિચિત્રયતિવૃત્તસમસ્તસમુદયરૂપે તપસિ ચેષ્ટા ચર્યા–ઇત્યેષઃ સ્વપરપ્રત્યયપર્યાયાશ્રિતં ભિન્નસાધ્યસાધનભાવં વ્યવહારનયમાશ્રિત્યાનુગમ્યમાનો મોક્ષમાર્ગઃ કાર્ત– સ્વરપાષાણાર્પિતદીપ્તજાતવેદોવત્સમાહિતાન્તરઙ્ગસ્ય પ્રતિપદમુપરિતનશુદ્ધભૂમિકાસુ પરમરમ્યાસુ વિશ્રાન્તિમભિન્નાં નિષ્પાદયન્, જાત્યકાર્તસ્વરસ્યેવ શુદ્ધજીવસ્ય કથંચિદ્ભિન્નસાધ્યસાધનભાવાભાવા– ત્સ્વયં શુદ્ધસ્વભાવેન વિપરિણમમાનસ્યાપિ, નિશ્ચયમોક્ષમાર્ગસ્ય સાધનભાવમાપદ્યત ઇતિ.. ૧૬૦.. -----------------------------------------------------------------------------
સમ્યગ્દર્શન–જ્ઞાન–ચારિત્ર સો મોક્ષમાર્ગ હૈ. વહાઁ [છહ] દ્રવ્યરૂપ ઔર [નવ] પદાર્થરૂપ જિનકે ભેદ હૈં ઐસે ધર્માદિકે તત્ત્વાર્થશ્રદ્ધાનરૂપ ભાવ [–ધર્માસ્તિકાયાદિકી તત્ત્વાર્થપ્રતીતિરૂપ ભાવ] જિસકા સ્વભાવ હૈ ઐસા, ‘શ્રદ્ધાન’ નામકા ભાવવિશેષ સો સમ્યક્ત્વ; તત્ત્વાર્થશ્રદ્ધાનકે સદ્ભાવમેં અંગપૂર્વગત પદાર્થોંંકા અવબોધન [–જાનના] સો જ્ઞાન; આચારાદિ સૂત્રોં દ્વારા કહે ગએ અનેકવિધ મુનિ–આચારોંકે સમસ્ત સમુદાયરૂપ તપમેં ચેષ્ટા [–પ્રવર્તન] સો ચારિત્ર; – ઐસા યહ, સ્વપરહેતુક પર્યાયકે આશ્રિત, ભિન્નસાધ્યસાધનભાવવાલે વ્યવહારનયકે આશ્રયસે [–વ્યવહારનયકી અપેક્ષાસે] અનુસરણ કિયા જાનેવાલા મોક્ષમાર્ગ, સુવર્ણપાષાણકો લગાઈ જાનેવાલી પ્રદીપ્ત અગ્નિકી ભાઁતિ સમાહિત અંતરંગવાલે જીવકો [અર્થાત્] જિસકા અંતરંગ એકાગ્ર–સમાધિપ્રાપ્ત હૈ ઐસે જીવકો] પદ–પદ પર પરમ રમ્ય ઐસી ઉપરકી શુદ્ધ ભૂમિકાઓંમેં અભિન્ન વિશ્રાંતિ [–અભેદરૂપ સ્થિરતા] ઉત્પન્ન કરતા હુઆ – યદ્યપિ ઉત્તમ સુવર્ણકી ભાઁતિ શુદ્ધ જીવ કથંચિત્ ભિન્નસાધ્યસાધનભાવકે અભાવકે કારણ સ્વયં [અપને આપ] શુદ્ધ સ્વભાવસે પરિણમિત હોતા હૈ તથાપિ–નિશ્ચયમોક્ષમાર્ગકે સાધનપનેકો પ્રાપ્ત હોતા હૈ.
અંગપૂર્વગત જ્ઞાન ઔર મુનિ–આચારમેં પ્રવર્તનરૂપ વ્યવહારમોક્ષમાર્ગ વિશેષ–વિશેષ શુદ્ધિકા ૧ ------------------------------------------------------------------------- ૧. સમાહિત=એકાગ્ર; એકતાકોે પ્રાપ્ત; અભેદતાકો પ્રાપ્ત; છિન્નભિન્નતા રહિત; સમાધિપ્રાપ્ત; શુદ્ધ; પ્રશાંત. ૨. ઇસ ગાથાકી શ્રી જયસેનાચાર્યદેવકૃત ટીકામેં પંચમગુણસ્થાનવર્તી ગૃહસ્થકો ભી વ્યવહારમોક્ષમાર્ગ કહા હૈ. વહાઁ વ્યવહારમોક્ષમાર્ગકે સ્વરૂપકા નિમ્નાનુસાર વર્ણન કિયા હૈઃ– ‘વીતરાગસર્વજ્ઞપ્રણીત જીવાદિપદાર્થો સમ્બન્ધી સમ્યક્ શ્રદ્ધાન તથા જ્ઞાન દોનોં, ગૃહસ્થકો ઔર તપોધનકો સમાન હોતે હૈં; ચારિત્ર, તપોધનોંકો આચારાદિ ચરણગ્રંથોંમેં વિહિત કિયે હુએ માર્ગાનુસાર પ્રમત્ત–અપ્રમત્ત ગુણસ્થાનયોગ્ય પંચમહાવ્રત–પંચસમિતિ–ત્રિગુપ્તિ–ષડાવશ્યકાદિરૂપ હોતા હૈ ઔર ગૃહસ્થોંકો ઉપાસકાધ્યયનગ્રંથમેં વિહિત કિયે હુએ માર્ગકે અનુસાર પંચમગુણસ્થાનયોગ્ય દાન–શીલ– પૂવજા–ઉપવાસાદિરૂપ અથવા દાર્શનિક–વ્રતિકાદિ ગ્યારહ સ્થાનરૂપ [ગ્યારહ પ્રતિમારૂપ] હોતા હૈ; ઇસ પ્રકાર વ્યવહારમોક્ષમાર્ગકા લક્ષણ હૈ.