૨૫૨
] પંચાસ્તિકાયસંગ્રહ
[ભગવાનશ્રીકુન્દકુન્દ
દ્વિવિધં કિલ તાત્પર્યમ્–સૂત્રતાત્પર્યં શાસ્ત્રતાત્પર્યઞ્ચેતિ. તત્ર સૂત્રતાત્પર્યં પ્રતિસૂત્રમેવ પ્રતિપાદિતમ્.
શાસ્ત્રતાત્પર્યં ત્વિદં પ્રતિપાદ્યતે. અસ્ય ખલુ પારમેશ્વરસ્ય શાસ્ત્રસ્ય, સકલપુરુષાર્થ–
સારભૂતમોક્ષતત્ત્વપ્રતિપત્તિહેતોઃ પઞ્ચાસ્તિકાયષડ્દ્રવ્યસ્વરૂપપ્રતિપાદનેનોપદર્શિતસમસ્તવસ્તુસ્વ–
ભાવસ્ય, નવપદાર્થપ્રપઞ્ચસૂચનાવિષ્કૃતબન્ધમોક્ષસંબન્ધિબન્ધમોક્ષાયતનબન્ધમોક્ષવિકલ્પસ્ય, સમ્યગા–
વેદિતનિશ્ચયવ્યવહારરૂપમોક્ષમાર્ગસ્ય, સાક્ષન્મોક્ષકારણભૂતપરમવીતરાગત્વવિશ્રાન્તસમસ્તહૃદયસ્ય,
પરમાર્થતો વીતરાગત્વમેવ તાત્પર્યમિતિ. તદિદં વીતરાગત્વં વ્યવહારનિશ્ચયાવિરોધેનૈવાનુગમ્યમાનં
ભવતિ સમીહિતસિદ્ધયે
સર્વ
ષડ્દ્રવ્યકે સ્વરૂપકે પ્રતિપાદન દ્વારા સમસ્ત વસ્તુકા સ્વભાવ દર્શાયા ગયા હૈ, નવ પદાર્થકે વિસ્તૃત
કથન દ્વારા જિસમેં બન્ધ–મોક્ષકે સમ્બન્ધી [સ્વામી], બન્ધ–મોક્ષકે આયતન [સ્થાન] ઔર બન્ધ–
મોક્ષકે વિકલ્પ [ભેદ] પ્રગટ કિએ ગએ હૈં, નિશ્ચય–વ્યવહારરૂપ મોક્ષમાર્ગકા જિસમેં સમ્યક્ નિરૂપણ
કિયા ગયા હૈ તથા સાક્ષાત્ મોક્ષકે કારણભૂત પરમવીતરાગપનેમેં જિસકા સમસ્ત હૃદય સ્થિત હૈ–ઐસે
ઇસ સચમુચ ૩પારમેશ્વર શાસ્ત્રકા, પરમાર્થસે વીતરાગપના હી તાત્પર્ય હૈ.
સો ઇસ વીતરાગપનેકા વ્યવહાર–નિશ્ચયકે વિરોધ દ્વારા હી અનુસરણ કિયા જાએ તો ઇષ્ટસિદ્ધિ
હોતી હૈ, પરન્તુ અન્યથા નહીં [અર્થાત્ વ્યવહાર ઔર નિશ્ચયકી સુસંગતતા રહે ઇસ પ્રકાર
વીતરાગપનેકા અનુસરણ કિયા જાએ તભી ઇચ્છિતકી સિદ્ધિ હોતી હૈ,
૨. પુરુષાર્થ = પુરુષ–અર્થ; પુરુષ–પ્રયોજન. [પુરુષાર્થકે ચાર વિભાગ કિએ જાતે હૈંઃ ધર્મ, અર્થ, કામ ઔર મોક્ષ;
પરન્તુ સર્વ પુરુષ–અર્થોંમેં મોક્ષ હી સારભૂત [તાત્ત્વિક] પુરુષ–અર્થ હૈ.]
-----------------------------------------------------------------------------
તાત્પર્ય દ્વિવિધ હોતા હૈઃ ૧સૂત્રતાત્પર્ય ઔર શાસ્ત્રતાત્પર્ય. ઉસમેં, સૂત્રતાત્પર્ય પ્રત્યેક સૂત્રમેં
[પ્રત્યેક ગાથામેં] પ્રતિપાદિત કિયા ગયા હૈ ; ઔર શાસ્ત્રતાત્પર્ય અબ પ્રતિપાદિત કિયા જાતા હૈઃ–
૨પુરુષાર્થોંમેં સારભૂત ઐસે મોક્ષતત્ત્વકા પ્રતિપાદન કરનેકે લિયે જિસમેં પંચાસ્તિકાય ઔર
૪અ
-------------------------------------------------------------------------
૧. પ્રત્યેક ગાથાસૂત્રકા તાત્પર્ય સો સૂત્રતાત્પર્ય હૈ ઔર સમ્પૂર્ણ શાસ્ત્રકા તાત્પર્ય સોે શાસ્ત્રતાત્પર્ય હૈ.
૩. પારમેશ્વર = પરમેશ્વરકે; જિનભગવાનકે; ભાગવત; દૈવી; પવિત્ર.
૪. છઠવેં ગુણસ્થાનમેં મુનિયોગ્ય શુદ્ધપરિણતિકા નિરન્તર હોના તથા મહાવ્રતાદિસમ્બન્ધી શુભભાવોંકા યથાયોગ્યરૂપસે
હોના વહ નિશ્ચય–વ્યવહારકે અવિરોધકા [સુમેલકા] ઉદાહરણ ર્હૈ. પાઁચવે ગુણસ્થાનમેં ઉસ ગુણસ્થાનકે યોગ્ય
શુદ્ધપરિણતિ નિરન્તર હોના તથા દેશવ્રતાદિસમ્બન્ધી શુભભાવોંકા યથાયોગ્યરૂપસે હોના વહ ભી નિશ્ચય–વ્યવહારકે
અવિરોધકા ઉદાહરણ હૈ.