૧૦
] પંચાસ્તિકાયસંગ્રહ
[ભગવાનશ્રીકુન્દકુન્દ
સ એવ પઞ્ચાસ્તિકાયસમવાયો યાવાંસ્તાવાઁલ્લોકસ્તતઃ પરમમિતોઽનન્તો હ્યલોકઃ, સ તુ નાભાવમાત્રં
કિન્તુ તત્સમવાયાતિરિક્તપરિમાણમનન્તક્ષેત્રં ખમાકાશમિતિ.. ૩..
જીવા પુગ્ગલકાયા ધમ્માધમ્મા તહેવ આવાસં.
અત્થિત્તમ્હિ ય ણિયદા અણણ્ણમઇયા અુણમહંતા.. ૪..
જીવાઃ પુદ્ગલકાયા ધર્મો ધર્મૌ તથૈવ આકાશમ્.
અસ્તિત્વે ચ નિયતા અનન્યમયા અણુમહાન્તઃ.. ૪..
---------------------------------------------------------------------------------------------
અબ, ઉસી અર્થસમયકા, ૧લોક ઔર અલોકકે ભેદકે કારણ દ્વિવિધપના હૈ. વહી પંચાસ્તિકાયસમૂહ
જિતના હૈ, ઉતના લોક હૈ. ઉસસે આગે અમાપ અર્થાત અનન્ત અલોક હૈ. વહ અલોક અભાવમાત્ર
નહીં હૈ કિન્તુ પંચાસ્તિકાયસમૂહ જિતના ક્ષેત્ર છોડ કર શેષ અનન્ત ક્ષેત્રવાલા આકાશ હૈ [અર્થાત
અલોક શૂન્યરૂપ નહીં હૈ કિન્ંતુ શુદ્ધ આકાશદ્રવ્યરૂપ હૈ.. ૩..
ગાથા ૪
અન્વયાર્થઃ– [જીવાઃ] જીવ, [પુદ્ગલકાયાઃ] પુદ્ગલકાય, [ધર્માધર્મૌ] ધર્મ, અધર્મ [તથા એવ]
તથા [આકાશમ્] આકાશ [અસ્તિત્વે નિયતાઃ] અસ્તિત્વમેં નિયત, [અનન્યમયાઃ] [અસ્તિત્વસે]
અનન્યમય [ચ] ઔર [અણુમહાન્તઃ] અણુમહાન [પ્રદેશસે બડે઼] હૈં.
--------------------------------------------------------------------------
૧. ‘લોક્યન્તે દ્રશ્યન્તે જીવાદિપદાર્થા યત્ર સ લોકઃ’ અર્થાત્ જહાઁ જીવાદિપદાર્થ દિખાઈ દેતે હૈં, વહ લોક હૈ.
અણુમહાન=[૧] પ્રદેશમેં બડે઼ અર્થાત્ અનેકપ્રદેશી; [૨] એકપ્રદેશી [વ્યક્તિ–અપેક્ષાસે] તથા અનેકપ્રદેશી
[શક્તિ–અપેક્ષાસે].
જીવદ્રવ્ય, પુદ્ગલકાય, ધર્મ, અધર્મ ને આકાશ એ
અસ્તિત્વનિયત, અનન્યમય ને અણુમહાન પદાર્થ છે. ૪.