નામેકપ્રદેશાત્મકત્વેઽપિ તત્સિદ્ધિઃ. વ્યક્તયપેક્ષયા શક્તયપેક્ષયા ચ પ્રદેશ પ્રચયાત્મકસ્ય
મહત્ત્વસ્યાભાવાત્કાલાણૂનામસ્તિત્વનિયતત્વેઽપ્યકાયત્વમનેનૈવ સાધિતમ્. અત એવ તેષામસ્તિકાય–
પ્રકરણે સતામપ્યનુપાદાનમિતિ.. ૪..
ઉનકે કાયપના ભી હૈ ક્યોંકિ વે અણુમહાન હૈં. યહાઁ અણુ અર્થાત્ પ્રદેશ–મૂર્ત ઔર અમૂર્ત
પ્રદેશપ્રચયાત્મક [–પ્રદેશોંકે સમૂહમય] હો વહ અણુમહાન હૈ. ઇસપ્રકાર ઉન્હેં [ઉપર્યુક્ત પાઁચ
દ્રવ્યોંકો] કાયત્વ સિદ્ધ હુઆ. [ઉપર જો અણુમહાનકી વ્યુત્પત્તિ કી ઉસમેં અણુઓંકે અર્થાત્ પ્રદેશોંકે
લિયે બહુવચનકા ઉપયોગ કિયા હૈ ઔર સંસ્કૃત ભાષાકે નિયમાનુસાર બહુવચનમેં દ્વિવચનકા સમાવેશ
નહીં હોતા ઇસલિયે અબ વ્યુત્પત્તિમેં કિંચિત્ ભાષાકા પરિવર્તન કરકે દ્વિ–અણુક સ્કંધોંકો ભી અણુમહાન
બતલાકર ઉનકા કાયત્વ સિદ્ધ કિયા જાતા હૈઃ] ‘દો અણુઓં [–દો પ્રદેશોં] દ્વારા મહાન હો’ વહ
અણુમહાન– ઐસી વ્યુત્પત્તિસે દ્વિ–અણુક પુદ્ગલસ્કંધોંકો ભી [અણુમહાનપના હોનેસે] કાયત્વ હૈ.
[અબ, પરમાણુઓંકો અણુમહાનપના કિસપ્રકાર હૈ વહ બતલાકર પરમાણુઓંકો ભી કાયત્વ સિદ્ધ કિયા
જાતા હૈ;] વ્યક્તિ ઔર શક્તિરૂપસે ‘અણુ તથા મહાન’ હોનેસે [અર્થાત્ પરમાણુ વ્યક્તિરૂપસે એક પ્રદેશી
તથા શક્તિરૂપસે અનેક પ્રદેશી હોનેકે કારણ] પરમાણુઓંકો ભી , ઉનકે એક પ્રદેશાત્મકપના હોને
પર ભી [અણુમહાનપના સિદ્ધ હોનેસે] કાયત્વ સિદ્ધ હોતા હૈ. કાલાણુઓંકો વ્યક્તિ–અપેક્ષાસે તથા
શક્તિ–અપેક્ષાસે પ્રદેશપ્રચયાત્મક મહાનપનેકા અભાવ હોનેસે, યદ્યપિ વે અસ્તિત્વમેં નિયત હૈ તથાપિ,
ઉનકે અકાયત્વ હૈ ––ઐસા ઇસીસે [–ઇસ કથનસે હી] સિદ્ધ હુઆ. ઇસલિયે, યદ્યપિ વે સત્
[વિદ્યમાન] હૈં તથાપિ, ઉન્હેં અસ્તિકાયકે પ્રકરણમેં નહીં લિયા હૈ.
યે પાઁચોં દ્રવ્ય પર્યાયાર્થિક નયસે અપનેસે કથંચિત ભિન્ન ઐસે અસ્તિત્વમેં વિદ્યમાન હૈં ઔર