કહાનજૈનશાસ્ત્રમાલા] ષડ્દ્રવ્ય–પંચાસ્તિકાયવર્ણન
તે હોંતિ અત્થિકાયા ણિપ્પિણ્ણં જેહિં તઇલ્લુક્કં.. ૫..
તે ભવન્ત્યસ્તિકાયાઃ નિષ્પન્નં યૈસ્ત્રૈલોક્યમ્.. ૫..
-----------------------------------------------------------------------------
પુનશ્ચ, યહ પાઁચોં દ્રવ્ય કાયત્વવાલે હૈં કારણ ક્યોંકિ વે અણુમહાન હૈ. વે અણુમહાન કિસપ્રકાર હૈં સો બતલાતે હૈંઃ––‘અણુમહાન્તઃ’ કી વ્યુત્પત્તિ તીન પ્રકારસે હૈઃ [૧] અણુભિઃ મહાન્તઃ અણુમહાન્તઃ અર્થાત જો બહુ પ્રદેશોં દ્વારા [– દો સે અધિક પ્રદેશોં દ્વારા] બડે઼ હોં વે અણુમહાન હૈં. ઇસ વ્યુત્પત્તિકે અનુસાર જીવ, ધર્મ ઔર અધર્મ અસંખ્યપ્રદેશી હોનેસે અણુમહાન હૈં; આકાશ અનંતપ્રદેશી હોનેસે અણુમહાન હૈ; ઔર ત્રિ–અણુક સ્કંધસે લેકર અનન્તાણુક સ્કંધ તકકે સર્વ સ્કન્ધ બહુપ્રદેશી હોનેસે અણુમહાન હૈ. [૨] અણુભ્યામ્ મહાન્તઃ અણુમહાન્તઃ અર્થાત જો દો પ્રદેશોં દ્વારા બડે઼ હોં વે અણુમહાન હૈં. ઇસ વ્યુત્પત્તિકે અનુસાર દ્વિ–અણુક સ્કંધ અણુમહાન હૈં. [૩] અણવશ્ચ મહાન્તશ્ચ અણુમહાન્તઃ અર્થાત્ જો અણુરૂપ [–એક પ્રદેશી] ભી હોં ઔર મહાન [અનેક પ્રદેશી] ભી હોં વે અણુમહાન હૈં. ઇસ વ્યુત્પત્તિકે અનુસાર પરમાણુ અણુમહાન હૈ, ક્યોંકિ વ્યક્તિ–અપેક્ષાસે વે એકપ્રદેશી હૈં ઔર શક્તિ–અપેક્ષાસે અનેકપ્રદેશી ભી [ઉપચારસે] હૈં. ઇસપ્રકાર ઉપર્યુક્ત પાઁચોં દ્રવ્ય અણુમહાન હોનેસે કાયત્વવાલે હૈં ઐસા સિદ્ધ હુઆ.
કાલાણુકો અસ્તિત્વ હૈ કિન્તુ કિસી પ્રકાર ભી કાયત્વ નહીં હૈ, ઇસલિયે વહ દ્રવ્ય હૈ કિન્તુ અસ્તિકાય નહીં હૈ.. ૪..
અન્વયાર્થઃ– [યેષામ્] જિન્હેં [વિવિધૈઃ] વિવિધ [ગુણૈઃ] ગુણોં ઔર [પર્યયૈઃ] પર્યાયોંકે [– પ્રવાહક્રમનકે તથા વિસ્તારક્રમકે અંશોંકે] [સહ] સાથ [સ્વભાવઃ] અપનત્વ [અસ્તિ] હૈ [તે] વે [અસ્તિકાયાઃ ભવન્તિ] અસ્તિકાય હૈ [યૈઃ] કિ જિનસે [ત્રૈલોક્યમ્] તીન લોક [નિષ્પન્નમ્] નિષ્પન્ન હૈ. -------------------------------------------------------------------------- પર્યાયેં = [પ્રવાહક્રમકે તથા વિસ્તારક્રમકે] નિર્વિભાગ અંશ. [પ્રવાહક્રમકે અંશ તો પ્રત્યેક દ્રવ્યકે હોતે હૈં, કિન્તુ વિસ્તારક્રમકે અંશ અસ્તિકાયકે હી હોતે હૈં.]
તે અસ્તિકાયો જાણવા, ત્રૈલોક્યરચના જે વડે. ૫.