કહાનજૈનશાસ્ત્રમાલા] ષડ્દ્રવ્ય–પંચાસ્તિકાયવર્ણન
[
૧૫
ન ચૈતદાઙ્કયમ્ પુદ્ગલાદન્યેષામમૂર્તર્ર્ત્વાદવિભાજ્યાનાં સાવયવત્વકલ્પનમન્યાય્યમ્. દ્રશ્યત
એવાવિભાજ્યેઽપિ વિહાય–સીદં ઘટાકાશમિદમઘટાકાશમિતિ વિભાગકલ્પનમ્. યદિ તત્ર વિભાગો ન
કલ્પેત તદા યદેવ ઘટાકાશં તદેવાઘટાકાશં સ્યાત્. ન ચ તદિષ્ટમ્. તતઃ કાલાણુભ્યોઽન્યત્ર સર્વેષાં
કાયત્વાખ્યં સાવયવત્વમવસેયમ્. ત્રૈલોક્યરૂપેણ નિષ્પન્નત્વમપિ તેષામસ્તિકાયત્વસાધનપરમુપન્યસ્તમ્.
તથા ચ–ત્રયાણામૂર્ધ્વાઽધોમધ્યલોકાનામુત્પાદવ્યયધ્રૌવ્યવન્તસ્તદ્વિશેષાત્મકા ભાવા ભવન્તસ્તેષાં મૂલ–
-----------------------------------------------------------------------------
અબ, [ઉન્હેં] કાયત્વ કિસ પ્રકાર હૈ ઉસકા ઉપદેશ કિયા જાતા હૈઃ– જીવ, પુદ્ગલ, ધર્મ,
અધર્મ, ઔર આકાશ યહ પદાર્થ ૧અવયવી હૈં. પ્રદેશ નામકે ઉનકે જો અવયવ હૈં વે ભી પરસ્પર
વ્યતિરેકવાલે હોનેસે ૨પર્યાયેં કહલાતી હૈ. ઉનકે સાથ ઉન [પાઁચ] પદાર્થોંકો અનન્યપના હોનેસે
કાયત્વસિદ્ધિ ઘટિત હોતી હૈ. પરમાણુ [વ્યક્તિ–અપેક્ષાસે] ૩નિરવયવ હોનેપર ભી ઉનકો સાવયવપનેકી
શક્તિકા સદ્ભાવ હોનેસે કાયત્વસિદ્ધિ ૪નિરપવાદ હૈ. વહાઁ ઐસી આશંકા કરના યોગ્ય નહીં હૈ કિ
પુદ્ગલકે અતિરિક્ત અન્ય પદાર્થ અમૂર્તપનેકે કારણ ૫અવિભાજ્ય હોનેસે ઉનકે સાવયવપનેકી કલ્પના
ન્યાય વિરુદ્ધ [અનુચિત] હૈ. આકાશ અવિભાજ્ય હોનેપર ભી ઉસમેં ‘યહ ઘટાકાશ હૈ, યહ અઘટાકાશ
[ પટાકાશ] હૈ’ ઐસી વિભાગકલ્પના દ્રષ્ટિગોચર હોતી હી હૈ. યદિ વહાઁ [કથંચિત્] વિભાગકી
કલ્પના ન કી જાયે તો જો ઘટાકાશ હૈે વહી [સર્વથા] અઘટાકાશ હો જાયેગા; ઔર વહ તો ઈષ્ટ
[માન્ય] નહીં હૈ. ઇસલિયે કાલાણુઓંકે અતિરિક્ત અન્ય સર્વમેં કાયત્વ નામકા સાવયવપના નિશ્ચિત
કરના ચાહિયે.
--------------------------------------------------------------------------
૧. અવયવી=અવયવવાલા; અંશવાલા; અંશી; જિનકેે અવયવ [અર્થાત્] એકસે અધિક પ્રદેશ] હોં ઐસે.
૨. પર્યાયકા લક્ષણ પરસ્પર વ્યતિરેક હૈ. વહ લક્ષણ પ્રદેશોંમેં ભી વ્યાપ્ત હૈ, ક્યોંકિ એક પ્રદેશ દૂસરે પ્રદેશરૂપ ન
હોનેસે પ્રદેશોંમેં પરસ્પર વ્યતિરેક હૈે; ઇસલિયે પ્રદેશ ભી પર્યાય કહલાતી હૈ.
૩. નિરવયવ=અવયવ રહિત; અંશ રહિત ; નિરંશ; એકસે અધિક પ્રદેશ રહિત.
૪. નિરપવાદ=અપવાદ રહિત. [પાઁચ અસ્તિકાયોંકો કાયપના હોનેમેં એક ભી અપવાદ નહીં હૈ, ક્યોંકિ [ઉપચારસે]
પરમાણુકો ભી શક્તિ–અપેક્ષાસે અવયવ–પ્રદેશ હૈં.]
૫. અવિભાજ્ય=જિનકે વિભાગ ન કિયે જા સકેં ઐસે.