૧૮
] પંચાસ્તિકાયસંગ્રહ
[ભગવાનશ્રીકુન્દકુન્દ
અત્ર પઞ્ચાસ્તિકાયાનાં કાલસ્ય ચ દ્રવ્યત્વમુક્તમ્.
દ્રવ્યાણિ હિ સહક્રમભુવાં ગુણપર્યાયાણામનન્યતયાધારભૂતાનિ ભવન્તિ. તતો
વૃત્તવર્તમાનવર્તિષ્યમાણાનાં ભાવાનાં પર્યાયાણા સ્વરૂપેણ પરિણતત્વાદસ્તિકાયાનાં પરિવર્તનલિઙ્ગસ્ય
કાલસ્ય ચાસ્તિ દ્રવ્યત્વમ્. ન ચ તેષાં ભૂતભવદ્ભવિષ્યદ્ભાવાત્મના પરિણમમાનાનામનિત્યત્વમ્, યતસ્તે
ભૂતભવદ્ભવિષ્યદ્ભાવાવસ્થાસ્વપિ પ્રતિનિયતસ્વરૂપાપરિત્યાગા–ન્નિત્યા એવ. અત્ર કાલઃ
પુદ્ગલાદિપરિવર્તનહેતુત્વાત્પુદ્ગલાદિપરિવર્તનગમ્યમાનપર્યાયત્વા–ચ્ચાસ્તિકાયેષ્વન્તર્ભાવાર્થ સ પરિવર્તન–
લિઙ્ગ ઇત્યુક્ત ઇતિ.. ૬..
-----------------------------------------------------------------------------
દ્રવ્ય વાસ્તવમેં સહભાવી ગુણોંકો તથા ક્રમભાવી પર્યાયોંકો ૧અનન્યરૂપસે આધારભૂત હૈ. ઇસલિયે
જો વર્ત ચૂકે હૈં, વર્ત રહે હૈં ઔર ભવિષ્યમેં વર્તેંગે ઉન ભાવોં–પર્યાયોંરૂપ પરિણમિત હોનેકે કારણ
[પાઁચ] અસ્તિકાય ઔર ૨પરિવર્તનલિંગ કાલ [વે છહોં] દ્રવ્ય હૈં. ભૂત, વર્તમાન ઔર ભાવી ભાવસ્વરૂપ
પરિણમિત હોનેસે વે કહીં અનિત્ય નહીં હૈ, ક્યોંકિ ભૂત, વર્તમાન ઔર ભાવી ભાવરૂપ અવસ્થાઓંમેં ભી
પ્રતિનિયત [–અપને–અપને નિશ્વિત] સ્વરૂપકો નહીં છોડતે ઇસલિયે વે નિત્ય હી હૈ.
યહાઁ કાલ પુદ્ગલાદિકે પરિવર્તનકા હેતુ હોનેસે તથા પુદ્ગલાદિકે પરિવર્તન દ્વારા ઉસકી
પર્યાય ગમ્ય [જ્ઞાત] હોતી હૈં ઇસલિયે ઉસકા અસ્તિકાયોંમેં સમાવેશ કરનેકે હેતુ ઉસે
‘૩પરિવર્તનલિંગ’ કહા હૈ. [પુદ્ગલાદિ અસ્તિકાયોંકા વર્ણન કરતે હુએ ઉનકે પરિવર્તન (પરિણમન)
કા વર્ણન કરના ચાહિયે. ઔર ઉનકે પરિવર્તનકા વર્ણન કરતે હુએ ઉન પરિવર્તનમેં નિમિત્તભૂત
પદાર્થકા [કાલકા] અથવા ઉસ પરિવર્તન દ્વારા જિનકી પર્યાયેં વ્યક્ત હોતી હૈં ઉસ પદાર્થકા
[કાલકા] વર્ણન કરના અનુચિત નહીં કહા જા સકતા. ઇસપ્રકાર પંચાસ્તિકાયકે વર્ણનમેં કાલકે
વર્ણનકા સમાવેશ કરના અનુચિત નહીં હૈ ઐસા દર્શાનેકે હેતુ ઇસ ગાથાસૂત્રમેં કાલકે લિયે
‘પરિવર્તનલિંગ’ શબ્દકા ઉપયોગ કિયા હૈ.].. ૬..
--------------------------------------------------------------------------
૧. અનન્યરૂપ=અભિન્નરૂપ [જિસપ્રકાર અગ્નિ આધાર હૈ ઔર ઉષ્ણતા આધેય હૈ તથાપિ વે અભિન્ન હૈં, ઉસીપ્રકાર દ્રવ્ય
આધાર હૈ ઔર ગુણ–પર્યાય આધેય હૈં તથાપિ વે અભિન્ન હૈં.]
૨. પરિવર્તનલિંગ=પુદ્ગલાદિકા પરિવર્તન જિસકા લિંગ હૈ; વહ પુદ્ગલાદિકે પરિણમન દ્વારા જો જ્ઞાન હોતા હૈ
વહ. [લિંગ=ચિહ્ન; સૂચક; ગમક; ગમ્ય કરાનેવાલા; બતલાનેવાલા; પહિચાન કરાનેવાલા.]
૩. [૧] યદિ પુદ્ગલાદિકા પરિવર્તન હોતા હૈ તો ઉસકા કોઈ નિમિત્ત હોના ચાહિયે–ઇસપ્રકાર પરિવર્તનરૂપી ચિહ્ન
દ્વારા કાલકા અનુમાન હોતા હૈ [જિસપ્રકાર ધુઆઁરૂપી ચિહ્ન દ્વારા અગ્નિકા અનુમાન હોતા હૈ ઉસીપ્રકાર],
ઇસલિયે કાલ ‘પરિવર્તનલિંગ’ હૈ. [૨] ઔર પુદ્ગલાદિકે પરિવર્તન દ્વારા કાલકી પર્યાયેં [–‘કર્મ સમય’,
‘અધિક સમય ઐસી કાલકી અવસ્થાએઁ] ગમ્ય હોતી હૈં ઇસલિયે ભી કાલ ‘પરિવર્તનલિંગ’ હૈ.