૨૦
] પંચાસ્તિકાયસંગ્રહ
[ભગવાનશ્રીકુન્દકુન્દ
સત્તા સવ્વપયત્થા સવિસ્સરુવા અણંતપજ્જાયા.
મંગુપ્પાદધુવત્તા સપ્પડિવક્ખા હવદિ ઐક્કા.. ૮..
સત્તા સર્વપદાર્થા સવિશ્વરૂપા અનન્તપર્યાયા.
ભઙ્ગોત્પાદધ્રૌવ્યાત્મિકા સપ્રતિપક્ષા મવત્યેકા.. ૮..
અત્રાસ્તિત્વસ્વરૂપમુક્તમ્.
અસ્તિત્વં હિ સત્તા નામ સતો ભાવઃ સત્ત્વમ્. ન સર્વથા નિત્યતયા સર્વથા ક્ષણિકતયા વા
વિદ્યમાનમાત્રં વસ્તુ. સર્વથા નિત્યસ્ય વસ્તુનસ્તત્ત્વતઃ ક્રમભુવાં ભાવાનામભાવાત્કુતો વિકારવત્ત્વમ્.
સર્વથા ક્ષણિકસ્ય ચ તત્ત્વતઃ પ્રત્યભિજ્ઞાનાભાવાત્ કુત એકસંતાનત્વમ્. તતઃ પ્રત્યભિજ્ઞાનહેતુભૂતેન
કેનચિત્સ્વરૂપેણ ધ્રૌવ્યમાલમ્બ્યમાનં કાભ્યાંચિત્ક્રમપ્રવૃત્તાભ્યાં સ્વરૂપાભ્યાં પ્રલીયમાનમુપજાયમાનં
ચૈકકાલમેવ પરમાર્થતસ્ત્રિતયીમવસ્થાં બિભ્રાણં વસ્તુ સદવબોધ્યમ્. અત એવ
સત્તાપ્યુત્પાદવ્યયધ્રૌવ્યાત્મિકાઽવબોદ્ધવ્યા, ભાવભાવવતોઃ કથંચિદેકસ્વરૂપત્વાત્. સા ચ ત્રિલક્ષણસ્ય
-----------------------------------------------------------------------------
ગાથા ૮
અન્વયાર્થઃ– [સત્તા] સત્તા [ભઙ્ગોત્પાદધ્રૌવ્યાત્મિકા] ઉત્પાદવ્યયધ્રૌવ્યાત્મક, [એકા] એક,
[સર્વપદાર્થા] સર્વપદાર્થસ્થિત, [સવિશ્વરૂપા] સવિશ્વરૂપ, [અનન્તપર્યાયા] અનન્તપર્યાયમય ઔર
[સપ્રતિપક્ષા] સપ્રતિપક્ષ [ભવતિ] હૈ.
ટીકાઃ– યહાઁ અસ્તિત્વકા સ્વરૂપ કહા હૈ.
અસ્તિત્વ અર્થાત સત્તા નામક સત્કા ભાવ અર્થાત ૧સત્ત્વ.
વિદ્યમાનમાત્ર વસ્તુ ન તો સર્વથા નિત્યરૂપ હોતી હૈ ઔર ન સર્વથા ક્ષણિકરૂપ હોતી હૈ. સર્વથા
નિત્ય વસ્તુકો વાસ્તવમેં ક્રમભાવી ભાવોંકા અભાવ હોનેસે વિકાર [–પરિવર્તન, પરિણામ] કહાઁસે
હોગા? ઔર સર્વથા ક્ષણિક વસ્તુમેં વાસ્તવમેં ૨પ્રત્યભિજ્ઞાનકા અભાવ હોનેસે એકપ્રવાહપના કહાઁસે
રહેગા? ઇસલિયેે પ્રત્યભિજ્ઞાનકે હેતુભૂત કિસી સ્વરૂપસે ધ્રુવ રહતી હુઈ ઔર કિન્હીં દો ક્રમવર્તી
સ્વરૂપોંસે નષ્ટ હોતી હુઈ તથા ઉત્પન્ન હોતી હુઈ – ઇસપ્રકાર પરમાર્થતઃ એક હી કાલમેં તિગુની [તીન
અંશવાલી] અવસ્થાકો ધારણ કરતી હુઈ વસ્તુ સત્ જાનના. ઇસલિયે ‘સત્તા’ ભી
--------------------------------------------------------------------------
૧. સત્ત્વ=સત્પનાં; અસ્તિત્વપના; વિદ્યમાનપના; અસ્તિત્વકા ભાવ; ‘હૈ’ ઐસા ભાવ.
૨. વસ્તુ સર્વથા ક્ષણિક હો તો ‘જો પહલે દેખનેમેં [–જાનનેમેં] આઈ થી વહી યહ વસ્તુ હૈ’ ઐસા જ્ઞાન નહીં હો
સકતા.
સર્વાર્થપ્રાપ્ત, સવિશ્વરૂપ, અનંતપર્યયવંત છે,
સત્તા જનમ–લય–ધ્રૌવ્યમય છે, એક છે, સવિપક્ષ છે. ૮.