કહાનજૈનશાસ્ત્રમાલા] ષડ્દ્રવ્ય–પંચાસ્તિકાયવર્ણન
સમસ્તસ્યાપિ વસ્તુવિસ્તારસ્ય સાદ્રશ્યસૂચકત્વાદેકા. સર્વપદાર્થસ્થિતા ચ ત્રિલક્ષણસ્ય સદિત્યભિધાનસ્ય સદિતિ પ્રત્યયસ્ય ચ સર્વપદાર્થેષુ તન્મૂલસ્યૈવોપલમ્ભાત્. સવિશ્વરૂપા ચ વિશ્વસ્ય સમસ્તવસ્તુવિસ્તારસ્યાપિ રૂપૈસ્ત્રિલક્ષણૈઃ સ્વભાવૈઃ સહ વર્તમાનત્વાત્. અનન્તપર્યાયા ચાનન્તાભિર્દ્રવ્યપર્યાયવ્યક્તિભિસ્ત્રિલક્ષણાભિઃ પરિગમ્યમાનત્વાત્ એવંભૂતાપિ સા ન ખલુ નિરકુશા કિન્તુ સપ્રતિપક્ષા. પ્રતિપક્ષો હ્યસત્તા સત્તાયાઃ અત્રિલક્ષણત્વં ત્રિલક્ષણાયાઃ, અનેકત્વમેકસ્યાઃ, એકપદાર્થસ્થિતત્વં સર્વપદાર્થસ્થિતાયાઃ, એકરૂપત્વં સવિશ્વરૂપાયાઃ, એકપર્યાયત્વમનન્તપર્યાયાયા ઇતિ. ----------------------------------------------------------------------------- ‘ઉત્પાદવ્યયધ્રૌવ્યાત્મક’ [ત્રિલક્ષણા] જાનના; ક્યોંકિ ૧ભાવ ઔર ભાવવાનકા કથંચિત્ એક સ્વરૂપ હોતા હૈ. ઔર વહ [સત્તા] ‘એક’ હૈ, ક્યોંકિ વહ ત્રિલક્ષણવાલે સમસ્ત વસ્તુવિસ્તારકા સાદ્રશ્ય સૂચિત કરતી હૈ. ઔર વહ [સત્તા] ‘સર્વપદાર્થસ્થિત’ હૈ; ક્યોંકિ ઉસકે કારણ હી [–સત્તાકે કારણ હી] સર્વ પદાર્થોમેં ત્રિલક્ષણકી [–ઉત્પાદવ્યયધ્રૌવ્યકી], ‘સત્’ ઐસે કથનકી તથા ‘સત’ ઐસી પ્રતીતિકી ઉપલબ્ધિ હોતી હૈ. ઔર વહ [સત્તા] ‘સવિશ્વરૂપ’ હૈ, ક્યોંકિ વહ વિશ્વકે રૂપોં સહિત અર્થાત્ સમસ્ત વસ્તુવિસ્તારકે ત્રિલક્ષણવાલે સ્વભાવોં સહિત વર્તતી હૈ. ઔર વહ [સત્તા] ‘અનંતપર્યાયમય’ હૈ. ક્યોંકિ વહ ત્રિલક્ષણવાલી અનન્ત દ્રવ્યપર્યાયરૂપ વ્યક્તિયોંસે વ્યાપ્ત હૈ. [ઇસપ્રકાર વર્ણન હુઆ.]
પ્રતિપક્ષ હૈ; [૨] ત્રિલક્ષણાકો અત્રિલક્ષણપના પ્રતિપક્ષ હૈ; [૩] એકકો અનેકપના પ્રતિપક્ષ હૈ; [૪] સર્વપદાર્થસ્થિતકો એકપદાર્થસ્થિતપના પ્રતિપક્ષ હૈ; [૫] સવિશ્વરૂપકો એકરૂપપના પ્રતિપક્ષ હૈ; [૬]અનન્તપર્યાયમયકો એકપર્યાયમયપના પ્રતિપક્ષ હૈ. --------------------------------------------------------------------------
૨સામાન્ય–વિશેષાત્મક સત્તાકા ઉસકે સામાન્ય પક્ષકી અપેક્ષાસે અર્થાત્ મહાસત્તારૂપ પક્ષકી અપેક્ષાસે
૧. સત્તા ભાવ હૈ ઔર વસ્તુ ભાવવાન હૈ.
૨. યહાઁ ‘સામાન્યાત્મક’કા અર્થ ‘મહા’ સમઝના ચાહિયે ઔર ‘વિશેષાત્મક’ કા અર્થ ‘અવાન્તર’ સમઝના ચાહિયે.
સામાન્ય વિશેષકે દૂસરે અર્થ યહાઁ નહીં સમઝના.
૩. નિરંકુશ=અંકુશ રહિત; વિરુદ્ધ પક્ષ રહિત ; નિઃપ્રતિપક્ષ. [સામાન્યવિશેષાત્મક સત્તાકા ઊપર જો વર્ણન કિયા
હૈ વૈસી હોને પર ભી સર્વથા વૈસી નહીં હૈ; કથંચિત્ [સામાન્ય–અપેક્ષાસે] વૈસી હૈ. ઔર કથંચિત્ [વિશેષ–
અપેક્ષાસે] વિરુદ્ધ પ્રકારકી હૈે.]
૪. સપ્રતિપક્ષ=પ્રતિપક્ષ સહિત; વિપક્ષ સહિત; વિરુદ્ધ પક્ષ સહિત.