સદિત્યભિધાનસ્ય સદિતિ પ્રત્યયસ્ય ચ સર્વપદાર્થેષુ તન્મૂલસ્યૈવોપલમ્ભાત્. સવિશ્વરૂપા ચ વિશ્વસ્ય
સમસ્તવસ્તુવિસ્તારસ્યાપિ રૂપૈસ્ત્રિલક્ષણૈઃ સ્વભાવૈઃ સહ વર્તમાનત્વાત્. અનન્તપર્યાયા
ચાનન્તાભિર્દ્રવ્યપર્યાયવ્યક્તિભિસ્ત્રિલક્ષણાભિઃ પરિગમ્યમાનત્વાત્ એવંભૂતાપિ સા ન ખલુ નિરકુશા કિન્તુ
સપ્રતિપક્ષા. પ્રતિપક્ષો હ્યસત્તા સત્તાયાઃ અત્રિલક્ષણત્વં ત્રિલક્ષણાયાઃ, અનેકત્વમેકસ્યાઃ,
એકપદાર્થસ્થિતત્વં સર્વપદાર્થસ્થિતાયાઃ, એકરૂપત્વં સવિશ્વરૂપાયાઃ, એકપર્યાયત્વમનન્તપર્યાયાયા
ઇતિ.
‘ઉત્પાદવ્યયધ્રૌવ્યાત્મક’ [ત્રિલક્ષણા] જાનના; ક્યોંકિ
સૂચિત કરતી હૈ. ઔર વહ [સત્તા] ‘સર્વપદાર્થસ્થિત’ હૈ; ક્યોંકિ ઉસકે કારણ હી [–સત્તાકે કારણ
હી] સર્વ પદાર્થોમેં ત્રિલક્ષણકી [–ઉત્પાદવ્યયધ્રૌવ્યકી], ‘સત્’ ઐસે કથનકી તથા ‘સત’ ઐસી
પ્રતીતિકી ઉપલબ્ધિ હોતી હૈ. ઔર વહ [સત્તા] ‘સવિશ્વરૂપ’ હૈ, ક્યોંકિ વહ વિશ્વકે રૂપોં સહિત
અર્થાત્ સમસ્ત વસ્તુવિસ્તારકે ત્રિલક્ષણવાલે સ્વભાવોં સહિત વર્તતી હૈ. ઔર વહ [સત્તા]
‘અનંતપર્યાયમય’ હૈ. ક્યોંકિ વહ ત્રિલક્ષણવાલી અનન્ત દ્રવ્યપર્યાયરૂપ વ્યક્તિયોંસે વ્યાપ્ત હૈ. [ઇસપ્રકાર
સર્વપદાર્થસ્થિતકો એકપદાર્થસ્થિતપના પ્રતિપક્ષ હૈ; [૫] સવિશ્વરૂપકો એકરૂપપના પ્રતિપક્ષ હૈ;
[૬]અનન્તપર્યાયમયકો એકપર્યાયમયપના પ્રતિપક્ષ હૈ.
૨. યહાઁ ‘સામાન્યાત્મક’કા અર્થ ‘મહા’ સમઝના ચાહિયે ઔર ‘વિશેષાત્મક’ કા અર્થ ‘અવાન્તર’ સમઝના ચાહિયે.
૩. નિરંકુશ=અંકુશ રહિત; વિરુદ્ધ પક્ષ રહિત ; નિઃપ્રતિપક્ષ. [સામાન્યવિશેષાત્મક સત્તાકા ઊપર જો વર્ણન કિયા
અપેક્ષાસે] વિરુદ્ધ પ્રકારકી હૈે.]
૪. સપ્રતિપક્ષ=પ્રતિપક્ષ સહિત; વિપક્ષ સહિત; વિરુદ્ધ પક્ષ સહિત.