મહાસત્તા પ્રોક્તૈવ. અન્યા તુ પ્રતિનિયતવસ્તુવર્તિની સ્વરૂપાસ્તિત્વસૂચિકાઽવાન્તરસત્તા. તત્ર
મહાસત્તાઽવાન્તરસત્તારૂપેણાઽ–સત્તાઽવાન્તરસત્તા ચ મહાસત્તારૂપેણાઽસત્તેત્યસત્તા સત્તાયાઃ. યેન
સ્વરૂપેણોત્ત્પાદસ્તત્તથો–ત્પાદૈકલક્ષણમેવ, યેન સ્વરૂપેણોચ્છેદસ્તત્તથોચ્છેુદૈકલક્ષણમેવ, યેન સ્વરૂપેણ
ધ્રોવ્યં તત્તથા ધ્રૌવ્યૈકલક્ષણમેવ, તત ઉત્પદ્યમાનોચ્છિદ્યમાનાવતિષ્ઠમાનાનાં વસ્તુનઃ સ્વરૂપાણાં પ્રત્યેકં
ત્રૈલક્ષણ્યાભાવાદત્રિલક્ષણત્વંઃ ત્રિલક્ષણાયાઃ. એકસ્ય વસ્તુનઃ સ્વરૂપસત્તા નાન્યસ્ય વસ્તુનઃ સ્વરૂપસત્તા
ભવતીત્યનેકત્વમેકસ્યાઃ. પ્રતિનિયતપદાર્થસ્થિતાભિરેવ સત્તાભિઃ પદાર્થાનાં પ્રતિનિયમો
[ઉપર્યુક્ત સપ્રતિપક્ષપના સ્પષ્ટ સમઝાયા જાતા હૈઃ–]
સત્તા દ્વિવિધ હૈઃ મહાસત્તા ઔર અવાન્તરસત્તા . ઉનમેં સર્વ પદાર્થસમૂહમેં વ્યાપ્ત હોનેવાલી,
પ્રતિનિશ્ચિત [–એક–એક નિશ્ચિત] વસ્તુમેં રહેનેવાલી, સ્વરૂપ–અસ્તિત્વકો સૂચિત કરનેવાલી
અવાન્તરસત્તા [વિશેષસત્તા] હૈ. [૧] વહાઁ મહાસત્તા અવાન્તરસત્તારૂપસે અસત્તા હૈે ઔર અવાન્તરસત્તા
મહાસત્તારૂપસે અસત્તા હૈ ઇસલિયે સત્તાકો અસત્તા હૈ [અર્થાત્ જો સામાન્યવિશેષાત્મક સત્તા
મહાસત્તારૂપ હોનેસે ‘સત્તા’ હૈ વહી અવાન્તરસત્તારૂપ ભી હોનેસે ‘અસત્તા’ ભી હૈ]. [૨] જિસ
સ્વરૂપસે ઉત્પાદ હૈ ઉસકા [–ઉસ સ્વરૂપકા] ઉસપ્રકારસે ઉત્પાદ એક હી લક્ષણ હૈ, જિસ
સ્વરૂપસે વ્યય હૈે ઉસકા [–ઉસ સ્વરૂપકા] ઉસપ્રકારસે વ્યય એક હી લક્ષણ હૈ ઔર જિસ સ્વરૂપસે
ધ્રૌવ્ય હૈ ઉસકા [–ઉસ સ્વરૂપકા] ઉસપ્રકારસે ધ્રૌવ્ય એક હી લક્ષણ હૈ ઇસલિયે વસ્તુકે ઉત્પન્ન
હોેનેવાલે, નષ્ટ હોેનેવાલે ઔર ધ્રુવ રહનેતવાલે સ્વરૂપોંમેંસે પ્રત્યેકકો ત્રિલક્ષણકા અભાવ હોનેસે
ત્રિલક્ષણા [સત્તા] કો અત્રિલક્ષણપના હૈ. [અર્થાત્ જો સામાન્યવિશેષાત્મક સત્તા મહાસત્તારૂપ હોનેસે
‘ત્રિલક્ષણા’ હૈ વહી યહાઁ કહી હુઈ અવાન્તરસત્તારૂપ ભી હોનેસે ‘અત્રિલક્ષણા’ ભી હૈ]. [૩] એક
વસ્તુકી સ્વરૂપસત્તા અન્ય વસ્તુકી સ્વરૂપસત્તા નહીં હૈ ઇસલિયે એક [સત્તા] કો અનેકપના હૈ.
[અર્થાત્ જો સામાન્યવિશેષાત્મક સત્તા મહાસત્તારૂપ હોનેસે ‘એક’ હૈ વહી યહાઁ કહી હુઈ
અવાન્તરસત્તારૂપ ભી હોનેસે ‘અનેક’ ભી હૈ]. [૪] પ્રતિનિશ્ચિત [વ્યક્તિગત નિશ્ચિત] પદાર્થમેં સ્થિત
સત્તાઓં દ્વારા હી પદાર્થોંકા પ્રતિનિશ્ચિતપના [–ભિન્ન–ભિન્ન નિશ્ચિત વ્યક્તિત્વ] હોતા હૈ ઇસલિયે
સર્વપદાર્થસ્થિત [સત્તા] કો એકપદાર્થસ્થિતપના હૈ. [અર્થાત્ જો સામાન્યવિશેષાત્મક સત્તા
મહાસત્તારૂપ હોનેસે