કહાનજૈનશાસ્ત્રમાલા] ષડ્દ્રવ્ય–પંચાસ્તિકાયવર્ણન
[
૨૫
અત્ર સત્તાદ્રવ્યયોરર્થાન્તરત્વં પ્રત્યાખ્યાતમ્.
દ્રવતિ ગચ્છતિ સામાન્યરૂપેણ સ્વરૂપેણ વ્યાપ્નોતિ તાંસ્તાન્ ક્રમભુવઃ સહભુવશ્વસદ્ભાવપર્યાયાન્
સ્વભાવવિશેષાનિત્યનુગતાર્થયા નિરુક્તયા દ્રવ્યં વ્યાખ્યાતમ્. દ્રવ્યં ચ લક્ષ્ય–લક્ષણભાવાદિભ્યઃ
કથઞ્ચિદ્ભેદેઽપિ વસ્તુતઃ સત્તાયા અપૃથગ્ભૂતમેવેતિ મન્તવ્યમ્. તતો યત્પૂર્વં સત્ત્વમસત્ત્વં
ત્રિલક્ષણત્વમત્રિલક્ષણત્વમેકત્વમનેકત્વં સર્વપદાર્થસ્થિતત્વમેકપદાર્થસ્થિતત્વં વિશ્વ–
-----------------------------------------------------------------------------
ગાથા ૯
અન્વયાર્થઃ– [તાન્ તાન્ સદ્ભાવપર્યાયાન્] ઉન–ઉન સદ્ભાવપર્યાયોકો [યત્] જો [દ્રવતિ]
દ્રવિત હોતા હૈ – [ગચ્છતિ] પ્રાપ્ત હોતા હૈ, [તત્] ઉસે [દ્રવ્યં ભણન્તિ] [સર્વજ્ઞ] દ્રવ્ય કહતે હૈં
– [સત્તાતઃ અનન્યભૂતં તુ] જો કિ સત્તાસે અનન્યભૂત હૈ.
ટીકાઃ– યહાઁ સત્તાને ઔર દ્રવ્યકો અર્થાન્તરપના [ભિન્નપદાર્થપના, અન્યપદાર્થપના] હોનેકા
ખણ્ડન કિયા હૈ.
‘ ઉન–ઉન ક્રમભાવી ઔર સહભાવી સદ્ભાવપર્યાયોંકો અર્થાત સ્વભાવવિશેષોંકો જો ૧દ્રવિત
હોતા હૈ – પ્રાપ્ત હોતા હૈ – સામાન્યરૂપ સ્વરૂપસેે વ્યાપ્ત હોતા હૈ વહ દ્રવ્ય હૈ’ – ઇસ પ્રકાર
૨અનુગત અર્થવાલી નિરુક્તિસે દ્રવ્યકી વ્યાખ્યા કી ગઈ. ઔર યદ્યપિ ૩લક્ષ્યલક્ષણભાવાદિક દ્વારા દ્રવ્યકો
સત્તાસે કથંચિત્ ભેદ હૈ તથાપિ વસ્તુતઃ [પરમાર્થેતઃ] દ્રવ્ય સત્તાસે અપૃથક્ હી હૈ ઐસા માનના.
ઇસલિયે પહલે [૮વીં ગાથામેં] સત્તાકો જો સત્પના, અસત્પના, ત્રિલક્ષણપના, અત્રિલક્ષણપના,
એકપના,
--------------------------------------------------------------------------
૧. શ્રી જયસેનાચાર્યદેવકી ટીકામેં ભી યહાઁકી ભાઁતિ હી ‘દ્રવતિ ગચ્છતિ’ કા એક અર્થ તો ‘દ્રવિત હોતા હૈ અર્થાત્
પ્રાપ્ત હોતા હૈ ’ ઐસા કિયા ગયા હૈ; તદુપરાન્ત ‘દ્રવતિ’ અર્થાત સ્વભાવપર્યાયોંકો દ્રવિત હોતા હૈ ઔર ગચ્છતિ
અર્થાત વિભાવપર્યાયોંકો પ્રાપ્ત હોતા હૈ ’ ઐસા દૂસરા અર્થ ભી યહાઁ કિયા ગયા હૈ.
૨. યહાઁ દ્રવ્યકી જો નિરુક્તિ કી ગઈ હૈ વહ ‘દ્રુ’ ધાતુકા અનુસરણ કરતે હુએ [–મિલતે હુએ] અર્થવાલી હૈં.
૩. સત્તા લક્ષણ હૈ ઔર દ્રવ્ય લક્ષ્ય હૈ.