કહાનજૈનશાસ્ત્રમાલા] ષડ્દ્રવ્ય–પંચાસ્તિકાયવર્ણન
અત્ર સત્તાદ્રવ્યયોરર્થાન્તરત્વં પ્રત્યાખ્યાતમ્. દ્રવતિ ગચ્છતિ સામાન્યરૂપેણ સ્વરૂપેણ વ્યાપ્નોતિ તાંસ્તાન્ ક્રમભુવઃ સહભુવશ્વસદ્ભાવપર્યાયાન્ સ્વભાવવિશેષાનિત્યનુગતાર્થયા નિરુક્તયા દ્રવ્યં વ્યાખ્યાતમ્. દ્રવ્યં ચ લક્ષ્ય–લક્ષણભાવાદિભ્યઃ કથઞ્ચિદ્ભેદેઽપિ વસ્તુતઃ સત્તાયા અપૃથગ્ભૂતમેવેતિ મન્તવ્યમ્. તતો યત્પૂર્વં સત્ત્વમસત્ત્વં ત્રિલક્ષણત્વમત્રિલક્ષણત્વમેકત્વમનેકત્વં સર્વપદાર્થસ્થિતત્વમેકપદાર્થસ્થિતત્વં વિશ્વ– -----------------------------------------------------------------------------
અન્વયાર્થઃ– [તાન્ તાન્ સદ્ભાવપર્યાયાન્] ઉન–ઉન સદ્ભાવપર્યાયોકો [યત્] જો [દ્રવતિ] દ્રવિત હોતા હૈ – [ગચ્છતિ] પ્રાપ્ત હોતા હૈ, [તત્] ઉસે [દ્રવ્યં ભણન્તિ] [સર્વજ્ઞ] દ્રવ્ય કહતે હૈં – [સત્તાતઃ અનન્યભૂતં તુ] જો કિ સત્તાસે અનન્યભૂત હૈ.
ટીકાઃ– યહાઁ સત્તાને ઔર દ્રવ્યકો અર્થાન્તરપના [ભિન્નપદાર્થપના, અન્યપદાર્થપના] હોનેકા ખણ્ડન કિયા હૈ.
‘ ઉન–ઉન ક્રમભાવી ઔર સહભાવી સદ્ભાવપર્યાયોંકો અર્થાત સ્વભાવવિશેષોંકો જો ૧દ્રવિત હોતા હૈ – પ્રાપ્ત હોતા હૈ – સામાન્યરૂપ સ્વરૂપસેે વ્યાપ્ત હોતા હૈ વહ દ્રવ્ય હૈ’ – ઇસ પ્રકાર સત્તાસે કથંચિત્ ભેદ હૈ તથાપિ વસ્તુતઃ [પરમાર્થેતઃ] દ્રવ્ય સત્તાસે અપૃથક્ હી હૈ ઐસા માનના. ઇસલિયે પહલે [૮વીં ગાથામેં] સત્તાકો જો સત્પના, અસત્પના, ત્રિલક્ષણપના, અત્રિલક્ષણપના, એકપના,
--------------------------------------------------------------------------
૨અનુગત અર્થવાલી નિરુક્તિસે દ્રવ્યકી વ્યાખ્યા કી ગઈ. ઔર યદ્યપિ ૩લક્ષ્યલક્ષણભાવાદિક દ્વારા દ્રવ્યકો
૧. શ્રી જયસેનાચાર્યદેવકી ટીકામેં ભી યહાઁકી ભાઁતિ હી ‘દ્રવતિ ગચ્છતિ’ કા એક અર્થ તો ‘દ્રવિત હોતા હૈ અર્થાત્
પ્રાપ્ત હોતા હૈ ’ ઐસા કિયા ગયા હૈ; તદુપરાન્ત ‘દ્રવતિ’ અર્થાત સ્વભાવપર્યાયોંકો દ્રવિત હોતા હૈ ઔર ગચ્છતિ
અર્થાત વિભાવપર્યાયોંકો પ્રાપ્ત હોતા હૈ ’ ઐસા દૂસરા અર્થ ભી યહાઁ કિયા ગયા હૈ.
૨. યહાઁ દ્રવ્યકી જો નિરુક્તિ કી ગઈ હૈ વહ ‘દ્રુ’ ધાતુકા અનુસરણ કરતે હુએ [–મિલતે હુએ] અર્થવાલી હૈં.
૩. સત્તા લક્ષણ હૈ ઔર દ્રવ્ય લક્ષ્ય હૈ.