કહાનજૈનશાસ્ત્રમાલા] ષડ્દ્રવ્ય–પંચાસ્તિકાયવર્ણન
વ્યયધ્રૌવ્યાણિ વા દ્રવ્યલક્ષણમ્. એકજાત્યવિરોધિનિ ક્રમભુવાં ભાવાનાં સંતાને પૂર્વભાવવિનાશઃ સુમચ્છેદઃ, ઉત્તરભાવપ્રાદુર્ભાવશ્ચ સમુત્પાદઃ, પૂર્વોતરભાવોચ્છેદોત્પાદયોરપિ સ્વજાતેરપરિત્યાગો ધ્રૌવ્યમ્. તાનિ સામાન્યાદેશાદ–ભિન્નાનિ વિશેષાદેશાદ્ભિન્નાનિ યુગપદ્ભાવીનિ સ્વભાવભૂતાનિ દ્રવ્યસ્ય લક્ષણં ભવન્તીતિ. ગુણપર્યાયા વા દ્રવ્યલક્ષણમ્. અનેકાન્તાત્મકસ્ય વસ્તુનોઽન્વયિનો વિશેષા ગુણા વ્યતિરેકિણઃ પર્યાયાસ્તે દ્રવ્યે યૌગપદ્યેન ક્રમેણ ચ પ્રવર્તમાનાઃ કથઞ્ચિદ્ભિન્નાઃ કથઞ્ચિદભિન્નાઃ સ્વભાવભૂતાઃ દ્રવ્યલક્ષણતામા– ----------------------------------------------------------------------------- દ્રવ્યકા લક્ષણ હૈ. પ્રશ્નઃ–– યદિ સત્તા ઔર દ્રવ્ય અભિન્ન હૈ – સત્તા દ્રવ્યકા સ્વરૂપ હી હૈ, તો ‘સત્તા લક્ષણ હૈ ઔર દ્રવ્ય લક્ષ્ય હૈ’ – ઐસા વિભાગ કિસપ્રકાર ઘટિત હોતા હૈ? ઉત્તરઃ–– અનેકાન્તાત્મક દ્રવ્યકે અનન્ત સ્વરૂપ હૈેં, ઉનમેંસે સત્તા ભી ઉસકા એક સ્વરૂપ હૈ; ઇસલિયે અનન્તસ્વરૂપવાલા દ્રવ્ય લક્ષ્ય હૈ ઔર ઉસકા સત્તા નામકા સ્વરૂપ લક્ષણ હૈ – ઐસા લક્ષ્યલક્ષણવિભાગ અવશ્ય ઘટિત હોતા હૈ. ઇસપ્રકાર અબાધિતરૂપસે સત્ દ્રવ્યકા લક્ષણ હૈ.]
અથવા, ઉત્પાદવ્યયધ્રૌવ્ય દ્રવ્યકા લક્ષણ હૈ. ૧એક જાતિકા અવિરોધક ઐસા જો ક્રમભાવી
ભાવોંકા પ્રવાહ ઉસમેં પૂર્વ ભાવકા વિનાશ સો વ્યય હૈ, ઉત્તર ભાવકા પ્રાદુર્ભાવ [–બાદકે ભાવકી અર્થાત વર્તમાન ભાવકી ઉત્પત્તિ] સો ઉત્પાદ હૈ ઔર પૂર્વ–ઉત્તર ભાવોંકે વ્યય–ઉત્પાદ હોને પર ભી સ્વજાતિકા અત્યાગ સો ધ્રૌવ્ય હૈ. વે ઉત્પાદ–વ્યય–ધ્રૌવ્ય –– જો–કિ સામાન્ય આદેશસે અભિન્ન હૈં [અર્થાત સામાન્ય કથનસે દ્રવ્યસે અભિન્ન હૈં], વિશેષ આદેશસે [દ્રવ્યસે] ભિન્ન હૈં, યુગપદ્ વર્તતે હૈેં ઔર સ્વભાવભૂત હૈં વે – દ્રવ્યકા લક્ષણ હૈં.
વ્યતિરેકી વિશેષ વે પર્યાયેં હૈં. વે ગુણપર્યાયેં [ગુણ ઔર પર્યાયેં] – જો કિ દ્રવ્યમેં એક હી સાથ તથા ક્રમશઃ પ્રવર્તતે હૈં, [દ્રવ્યસે] કથંચિત ભિન્ન ઔર કથંચિત અભિન્ન હૈં તથા સ્વભાવભૂત હૈં વે – દ્રવ્યકા લક્ષણ હૈં.
--------------------------------------------------------------------------
૧. દ્રવ્યમેં ક્રમભાવી ભાવોંકા પ્રવાહ એક જાતિકો ખંડિત નહીં કરતા–તોડતા નહીં હૈ અર્થાત્ જાતિ–અપેક્ષાસે સદૈવ એકત્વ હી રખતા હૈ.
૨. અન્વય ઔર વ્યતિરેકકે લિયે પૃષ્ઠ ૧૪ પર ટિપ્પણી દેખિયે.