૨૮
] પંચાસ્તિકાયસંગ્રહ
[ભગવાનશ્રીકુન્દકુન્દ
પદ્યન્તે. ત્રયાણામપ્યમીષાં દ્રવ્યલક્ષણાનામેકસ્મિન્નભિહિતેઽન્યદુભયમર્થાદેવાપદ્યતે. સચ્ચેદુત્પાદ–
વ્યયધ્રૌવ્યવચ્ચ ગુણપર્યાયવચ્ચ. ઉત્પાદવ્યયધ્રૌવ્યવચ્ચેત્સચ્ચ ગુણપર્યાયવચ્ચ. ગુણપર્યાયવચ્ચેત્સ–
ચ્ચોત્પાદવ્યયધ્રૌવ્યવચ્ચેતિ. સદ્ધિ નિન્યાનિત્યસ્વભાવત્વાદ્ધ્રુવત્વમુત્પાદવ્યયાત્મકતાઞ્ચ પ્રથયતિ,
ધ્રુવત્વાત્મકૈર્ગુણૈરુત્પાદવ્યયાત્મકૈઃ પર્યાયૈશ્ચ સહૈકત્વઞ્ચાખ્યાતિ. ઉત્પાદવ્યયધ્રૌવ્યાણિ તુ
નિત્યા–નિત્યસ્વરૂપં પરમાર્થં સદાવેદયન્તિ, ગુણપર્યાયાંશ્ચાત્મલાભનિબન્ધનભૂતાન પ્રથયન્તિ.
-----------------------------------------------------------------------------
દ્રવ્યકે ઇન તીનોં લક્ષણોંમેંસે [–સત્, ઉત્પાદવ્યયધ્રૌવ્ય ઔર ગુણપર્યાયેં ઇન તીન લક્ષણોંમેંસે]
એક કા કથન કરને પર શેષ દોનોં [બિના કથન કિયે] અર્થસે હી આજાતે હૈં. યદિ દ્રવ્ય સત્ હો,
તો વહ [૧] ઉત્પાદવ્યયધ્રૌવ્યવાલા ઔર [૨] ગુણપર્યાયવાલા હોગા; યદિ ઉત્પાદવ્યયધ્રૌવ્યવાલા હો,
તો વહ [૧] સત્ ઔર [૨] ગુણપર્યાયવાલા હોગા; ગુણપર્યાયવાલા હો, તો વહ [૧] સત્ ઔર [૨]
ઉત્પાદવ્યયધ્રૌવ્યવાલા હોગા. વહ ઇસપ્રકારઃ– સત્ નિત્યાનિત્યસ્વભાવવાલા હોનેસે [૧] ધ્રૌવ્યકોે ઔર
ઉત્પાદવ્યયાત્મકતાકો પ્રકટ કરતા હૈ તથા [૨] ધ્રૌવ્યાત્મક ગુણોં ઔર ઉત્પાદવ્યયાત્મક પર્યાયોંકે
સાથ એકત્વ દર્શાતા હૈ. ઉત્પાદવ્યયધ્રૌવ્ય [૧] નિત્યાનિત્યસ્વરૂપ ૧પારમાર્થિક સત્કો બતલાતે હૈં તથા
[૨] ૨અપને સ્વરૂપકી પ્રાપ્તિકે કારણભૂત ગુણપર્યાયોંકો પ્રકટ કરતે હૈં, ૩ગુણપર્યાયેં અન્વય ઔર
--------------------------------------------------------------------------
૧. પારમાર્થિક=વાસ્તવિક; યથાર્થ; સચ્ચા . [વાસ્તવિક સત્ નિત્યાનિત્યસ્વરૂપ હોતા હૈ. ઉત્પાદવ્યય અનિત્યતાકો
ઔર ધ્રૌવ્ય નિત્યતાકો બતલાતા હૈ ઇસલિયે ઉત્પાદવ્યયધ્રૌવ્ય નિત્યાનિત્યસ્વરૂપ વાસ્તવિક સત્કો બતલાતે હૈ.
ઇસપ્રકાર ‘દ્રવ્ય ઉત્પાદવ્યયધ્રૌવ્યવાલા હૈ ’ ઐસા કહનેસે ‘વહ સત્ હૈ’ ઐસા ભી બિના કહે હી આજાતા હૈ.]
૨. અપને= ઉત્પાદવ્યયધ્રૌવ્યકે. [યદિ ગુણ હો તભી ધ્રૌવ્ય હોતા હૈ ઔર યદિ પર્યાયેં હોં તભી ઉત્પાદવ્યય હોતા
હૈ; ઇસલિયે યદિ ગુણપર્યાયેં ન હોં તો ઉત્પાદવ્યયધ્રૌવ્ય અપને સ્વરૂપકો પ્રાપ્ત હો હી નહીં સકતે. ઇસપ્રકાર
‘દ્રવ્ય ઉત્પાદવ્યયધ્રૌવ્યવાલા હૈ’ –ઐસા કહનેસે વહ ગુણપર્યાયવાલા ભી સિદ્ધ હો જાતા હૈ.]
૩. પ્રથમ તો, ગુણપર્યાયેં અન્વય દ્વારા ધ્રાવ્યકો સિૂચત કરતે હૈં ઔર વ્યતિરેક દ્વારા ઉત્પાદવ્યયને સિૂચત કરતે હૈં ;
ઇસપ્રકાર વે ઉત્પાદવ્યયધ્રૌવ્યકો સિૂચત કરતે હૈં. દૂસરે, ગુણપર્યાયેં અન્વય દ્વારા નિત્યતાકો બતલાતે હૈં ઔર
વ્યતિરેક દ્વારા અનિત્યતકો બતલાતે હૈં ; –ઇસપ્રકાર વે નિત્યાનિત્યસ્વરૂપ સત્કો બતલાતે હૈં.