કહાનજૈનશાસ્ત્રમાલા] ષડ્દ્રવ્ય–પંચાસ્તિકાયવર્ણન
[
૨૯
ગુણપર્યાયાસ્ત્વન્વયવ્ય–તિરેકિત્વાદ્ધ્રૌવ્યોત્પત્તિવિનાશાન્ સુચયન્તિ, નિત્યાનિત્યસ્વભાવં પરમાર્થં
સચ્ચોપલક્ષયન્તીતિ..૧૦..
ઉપ્પત્તી વ વિણાસો દવ્વસ્સ ય ણત્થિ અત્થિ સબ્ભાવો.
વિગમુપ્પાદધવત્તં કરેંતિ તસ્સેવ પજ્જાયા.. ૧૧..
ઉત્પત્તિર્વો વિનાશો દ્રવ્યસ્ય ચ નાસ્ત્યસ્તિ સદ્ભાવઃ.
વિગમોત્પાદધુવ્રત્વં કુર્વન્તિ તસ્યૈવ પર્યાયાઃ.. ૧૧..
અત્રોભયનયાભ્યાં દ્રવ્યલક્ષણં પ્રવિભક્તમ્.
-----------------------------------------------------------------------------
વ્યતિરેકવાલી હોનેસે [૧] ધ્રૌવ્યકો ઔર ઉત્પાદવ્યયકો સૂચિત કરતે હૈં તથા [૨]
નિત્યાનિત્યસ્વભાવવાલે પારમાર્થિક સત્કો બતલાતે હૈં.
ભાવાર્થઃ– દ્રવ્યકે તીન લક્ષણ હૈંઃ સત્ ઉત્પાદવ્યયધ્રૌવ્ય ઔર ગુણપર્યાયેં. યે તીનોં લક્ષણ પરસ્પર
અવિનાભાવી હૈં; જહાઁ એક હો વહાઁ શેષ દોનોં નિયમસે હોતે હી હૈં.. ૧૦..
ગાથા ૧૧
અન્વયાર્થઃ– [દ્રવ્યસ્ય ચ] દ્રવ્યકા [ઉત્પત્તિઃ] ઉત્પાદ [વા] યા [વિનાશઃ] વિનાશ [ન અસ્તિ]
નહીં હૈ, [સદ્ભાવઃ અસ્તિ] સદ્ભાવ હૈ. [તસ્ય એવ પર્યાયાઃ] ઉસીકી પર્યાયેં [વિગમોત્પાદધ્રુવત્વં]
વિનાશ, ઉત્પાદ ઔર ધ્રુવતા [કુર્વન્તિ] કરતી હૈં.
ટીકાઃ– યહાઁ દોનોેં નયોં દ્વારા દ્રવ્યકા લક્ષણ વિભક્ત કિયા હૈ [અર્થાત્ દો નયોંકી અપેક્ષાસે
દ્રવ્યકે લક્ષણકે દો વિભાગ કિયે ગયે હૈં].
સહવર્તી ગુણોં ઔર ક્રમવર્તી પર્યાયોંકે સદ્ભાવરૂપ, ત્રિકાલ–અવસ્થાયી [ ત્રિકાલ સ્થિત
રહનેવાલે], અનાદિ–અનન્ત દ્રવ્યકે વિનાશ ઔર ઉત્પાદ ઉચિત નહીં હૈ. પરન્તુ ઉસીકી પર્યાયોંકે–
--------------------------------------------------------------------------
નહિ દ્રવ્યનો ઉત્પાદ અથવા નાશ નહિ, સદ્ભાવ છે;
તેના જ જે પર્યાય તે ઉત્પાદ–લય–ધ્રુવતા કરે. ૧૧.