કહાનજૈનશાસ્ત્રમાલા] ષડ્દ્રવ્ય–પંચાસ્તિકાયવર્ણન
[
૩૧
દુગ્ધદધિનવનીતધૃતાદિવિયુતગોરસવત્પર્યાયવિયુતં દ્રવ્યં નાસ્તિ. ગોરસવિયુક્તદુગ્ધદધિ–
નવનીતધૃતાદિવદ્ર્રવ્યવિયુક્તાઃ પર્યાયા ન સન્તિ. તતો દ્રવ્યસ્ય પર્યાયાણાઞ્ચાદેશવશાત્કથંચિદ્ભેદેઽ–
પ્પેકાસ્તિત્વનિયતત્વાદન્યોન્યાજહદ્વૃત્તીનાં વસ્તુત્વેનાભેદ ઇતિ.. ૧૨..
દેવ્વેણ વિણા ણ ગુણા ગુણહિં દવ્વં વિણા ણ સંભવદિ.
અવ્વદિરિત્તો ભાવો દવ્વગુણાણં હવદિ તમ્હા.. ૧૩..
દ્રવ્યેણ વિના ન ગુણા ગુણૈર્દ્રવ્યં વિના ન સમ્ભવતિ.
અવ્યતિરિક્તો ભાવો દ્રવ્યગુણાનાં ભવતિ તસ્માત્.. ૧૩..
અત્રદ્રવ્યગુણાનામભેદો નિર્દષ્ટઃ.
પુદ્ગલપૃથગ્ભૂતસ્પર્શરસગન્ધવર્ણવદ્ર્રવ્યેણ વિના ન ગુણાઃ સંભવન્તિ સ્પર્શરસ–
-----------------------------------------------------------------------------
જિસપ્રકાર દૂધ, દહી, મક્ખણ, ઘી ઇત્યાદિસે રહિત ગોરસ નહીં હોતા ઉસીપ્રકાર પર્યાયોંસે
રહિત દ્રવ્ય નહીં હોતા; જિસપ્રકાર ગોરસસે રહિત દૂધ, દહી, મક્ખણ, ઘી ઇત્યાદિ નહીં હોતે
ઉસીપ્રકાર દ્રવ્યસે રહિત પર્યાયેં નહીં હોતી. ઇસલિયે યદ્યપિ દ્રવ્ય ઔર પર્યાયોંકા આદેશવશાત્ [–
કથનકે વશ] કથંચિત ભેદ હૈ તથાપિ, વે એક અસ્તિત્વમેં નિયત [–દ્રઢરૂપસે સ્થિત] હોનેકે કારણ
અન્યોન્યવૃત્તિ નહીં છોડતે ઇસલિએ વસ્તુરૂપસે ઉનકા અભેદ હૈ.. ૧૨..
ગાથા ૧૩
અન્વયાર્થઃ– [દ્રવ્યેણ વિના] દ્રવ્ય બિના [ગુણઃ ન] ગુણ નહીં હોતે, [ગુણૈઃ વિના] ગુણોં બિના
[દ્રવ્યં ન સમ્ભવતિ] દ્રવ્ય નહીં હોતા; [તસ્માત્] ઇસલિયે [દ્રવ્યગુણાનામ્] દ્રવ્ય ઔર ગુણોંકા
[અવ્યતિરિક્તઃ ભાવઃ] અવ્યતિરિક્તભાવ [–અભિન્નપણું] [ભવતિ] હૈ.
ટીકાઃ– યહાઁ દ્રવ્ય ઔર ગુણોંકા અભેદ દર્શાયા હૈ .
જિસપ્રકાર પુદ્ગલસે પૃથક્ સ્પર્શ–રસ–ગંધ–વર્ણ નહીં હોતે ઉસીપ્રકાર દ્રવ્યકે બિના ગુણ નહીં
હોતે; જિસપ્રકાર સ્પર્શ–રસ–ગંધ–વર્ણસે પૃથક્ પુદ્ગલ નહીં હોતા ઉસીપ્રકાર ગુણોંકે બિના દ્રવ્ય
--------------------------------------------------------------------------
અન્યોન્યવૃત્તિ=એક–દૂસરેકે આશ્રયસે નિર્વાહ કરના; એક–દૂસરેકે આધારસે સ્થિત રહના; એક–દૂસરેકે બના
રહના.
નહિ દ્રવ્ય વિણ ગુણ હોય, ગુણ વિણ દ્રવ્ય પણ નહિ હોય છે;
તેથી ગુણો ને દ્રવ્ય કેરી અભિન્નતા નિર્દિષ્ટ છે. ૧૩.