કહાનજૈનશાસ્ત્રમાલા] ષડ્દ્રવ્ય–પંચાસ્તિકાયવર્ણન
ઽનેકાન્તદ્યોતકઃ કથંચિદર્થે સ્યાચ્છબ્દો નિપાતઃ. તત્ર સ્વદ્રવ્યક્ષેત્રકાલભાવૈરાદ્ષ્ટિમસ્તિ દ્રવ્યં, પરદ્રવ્યક્ષેત્રકાલભાવૈરાદિષ્ટં નાસ્તિ દ્રવ્યં, સ્વદ્રવ્યક્ષેત્રકાલભાવૈઃ પરદ્રવ્યક્ષેત્રકાલભાવૈશ્ચ ક્રમેણા– દિષ્ટમસ્તિ ચ નાસ્તિ ચ દવ્યં, સ્વદ્રવ્યક્ષેત્રકાલભાવૈઃ પરદ્રવ્યક્ષેત્રકાલભાવૈશ્ચ યુગપદાદિષ્ટમવક્તવ્યં દ્રવ્યં, સ્વદ્રવ્યક્ષેત્રકાલભાવૈર્યુગપત્સ્વપરદ્રવ્યક્ષેત્રકાલભાવૈશ્ચાદિષ્ટમસ્તિ ચાવક્તવ્યં ચ દ્રવ્યં, ચરદ્રવ્ય– ક્ષેત્રકાલભાવૈર્યુગપત્સ્વપરદ્રવ્યક્ષેત્રકાલભાવૈશ્ચાદિષ્ટં નાસ્તિ ચાવક્તવ્યં ચ દ્રવ્યં, સ્વદ્રવ્યક્ષેત્ર–કાલભાવૈઃ પરદ્રવ્યક્ષેત્રકાલભાવૈશ્ચ યુગપત્સ્વપરદ્રવ્યક્ષેત્રકાલભાવૈશ્ચાદિષ્ટમસ્તિ ચ નાસ્તિ ચાવક્તવ્યં ચ દ્રવ્યમિતિ. ન ચૈતદનુપપન્નમ્, સર્વસ્ય વસ્તુનઃ સ્વરૂપાદિના અશૂન્યત્વાત્, પરરૂપાદિના શૂન્યત્વાત્, -----------------------------------------------------------------------------
અર્થમેં અવ્યયરૂપસે પ્રયુક્ત હુઆ હૈ. વહાઁ –[૧] દ્રવ્ય સ્વદ્રવ્ય–ક્ષેત્ર–કાલ–ભાવસે કથન કિયા જાને પર ‘અસ્તિ’ હૈ; [૨] દ્રવ્ય પરદ્રવ્ય–ક્ષેત્ર–કાલ–ભાવસે કથન કિયા જાને પર ‘નાસ્તિ’ હૈે; [૩] દ્રવ્ય સ્વદ્રવ્ય–ક્ષેત્ર–કાલ–ભાવસે ઔર પરદ્રવ્ય–ક્ષેત્ર–કાલ–ભાવસે ક્રમશઃ કથન કિયા જાને પર ‘અસ્તિ ઔર નાસ્તિ’ હૈ; [૪] દ્રવ્ય સ્વદ્રવ્ય–ક્ષેત્ર–કાલ–ભાવસે ઔર પરદ્રવ્ય–ક્ષેત્ર–કાલ–ભાવસે યુગપદ્ કથન કિયા જાને પર ‘૨અવક્તવ્ય’ હૈ; [૫] દ્રવ્ય સ્વદ્રવ્ય–ક્ષેત્ર–કાલ–ભાવસે ઔર યુગપદ્ સ્વપર– દ્રવ્ય–ક્ષેત્ર–કાલ–ભાવસે કથન કિયા જાને પર ‘અસ્તિ ઔર અવક્તવ્ય’ હૈ; [૬] દ્રવ્ય પરદ્રવ્ય–ક્ષેત્ર– કાલ–ભાવસે ઔર યુગપદ્ સ્વપરદ્રવ્ય–ક્ષેત્ર–કાલ–ભાવસે કથન કિયા જાને પર ‘નાસ્તિ ઔર અવક્તવ્ય’ હૈ; [૭] દ્રવ્ય સ્વદ્રવ્ય–ક્ષેત્ર–કાલ–ભાવસે, પરદ્રવ્ય–ક્ષેત્ર–કાલ–ભાવસે ઔર યુગપદ્ સ્વપરદ્રવ્ય–ક્ષેત્ર–કાલ–ભાવસે કથન કિયા જાને પર ‘અસ્તિ, નાસ્તિ ઔર અવક્તવ્ય’ હૈ. – યહ [ઉપર્યુક્ત બાત] અયોગ્ય નહીં હૈ, ક્યોંકિ સર્વ વસ્તુ [૧] સ્વરૂપાદિસે ‘૩અશૂન્ય’ હૈ, [૨] પરરૂપાદિસે ‘૪શૂન્ય’ હૈ, [૩] દોનોંસે [સ્વરૂપાદિસે ઔર પરરૂપાદિસે] ‘અશૂન્ય ઔર શૂન્ય’ હૈ [૪] દોનોંસે [સ્વરૂપાદિસે ઔર --------------------------------------------------------------------------
૧ સ્યાત્=કથંચિત્; કિસી પ્રકાર; કિસી અપેક્ષાસે. [‘સ્યાત્’ શબ્દ સર્વથાપનેકા નિષેધ કરતા હૈ ઔર અનેકાન્તકો પ્રકાશિત કરતા હૈ – દર્શાતા હૈ.]
૨. અવક્તવ્ય=જો કહા ન જા સકે; અવાચ્ય. [એકહી સાથ સ્વચતુષ્ટય તથા પરચતુષ્ટયકી અપેક્ષાસે દ્રવ્ય કથનમેં
નહીં આ સકતા ઇસલિયે ‘અવક્તવ્ય’ હૈ.]
૩. અશૂન્ય=જો શૂન્ય નહીં હૈ ઐસા; અસ્તિત્વ વાલા; સત્.
૪. શૂન્ય=જિસકા અસ્તિત્વ નહીં હૈ ઐસા; અસત્.