૩૪
] પંચાસ્તિકાયસંગ્રહ
[ભગવાનશ્રીકુન્દકુન્દ
ઉભાભ્યામશૂન્યશૂન્યત્વાત્, સહાવાચ્યત્વાત્, ભઙ્ગસંયોગાર્પણાયામશૂન્યાવાચ્યત્વાત્, શૂન્યાવાચ્ય–ત્વાત્,
અશૂન્યશૂન્યાવાચ્યત્વાચ્ચેતિ.. ૧૪..
ભાવસ્સ ણત્થિ ણાસો ણત્થિ અભાવસ્સ ચેવ ઉપ્પાદો.
ગુણપઞ્જયેસુ ભાવા ઉપ્પાદવએ પકુવ્વંતિ.. ૧૫..
ભાવસ્ય નાસ્તિ નાશો નાસ્તિ અભાવસ્ય ચૈવ ઉત્પાદઃ.
ગુણપર્યાયેષુ ભાવા ઉત્પાદવ્યયાન્ પ્રકુર્વન્તિ.. ૧૫..
-----------------------------------------------------------------------------
પરરૂપાદિસે] એકહી સાથ ‘અવાચ્ય’ હૈ, ભંગોંકે સંયોગસે કથન કરને પર [૫] ‘અશૂન્ય ઔર
અવાચ્ય’ હૈ, [૬] ‘શૂન્ય ઔર અવાચ્ય’ હૈ, [૭] ‘અશૂન્ય, શૂન્ય ઔર અવાચ્ય’ હૈ.
ભાવાર્થઃ– [૧] દ્રવ્ય સ્વચતુષ્ટયકી અપેક્ષાસે ‘હૈ’. [૨] દ્રવ્ય પરચતુષ્ટયકી અપેક્ષાસે ‘નહીં હૈ’.
[૩] દ્રવ્ય ક્રમશઃ સ્વચતુષ્ટયકી ઔર પરચતુષ્ટયકી અપેક્ષાસે ‘હૈ ઔર નહીં હૈ’. [૪] દ્રવ્ય યુગપદ્
સ્વચતુષ્ટયકી ઔર પરચતુષ્ટયકી અપેક્ષાસે ‘અવક્તવ્ય હૈ’. [૫] દ્રવ્ય સ્વચતુષ્ટયકી ઔર યુગપદ્
સ્વપરચતુષ્ટયકી અપેક્ષાસે ‘હૈ ઔર અવક્તવ્ય હૈે’. [૬] દ્રવ્ય પરચતુષ્ટયકી, ઔર યુગપદ્
સ્વપરચતુષ્ટયકી અપેક્ષાસે ‘નહીં ઔર અવક્તવ્ય હૈ’. [૭] દ્રવ્ય સ્વચતુષ્ટયકી, પરચતુષ્ટયકી ઔર
યુગપદ્ સ્વપરચતુષ્ટયકી અપેક્ષાસે ‘હૈ, નહીં હૈ ઔર અવક્તવ્ય હૈ’. – ઇસપ્રકાર યહાઁ સપ્તભંગી કહી ગઈ
હૈ.. ૧૪..
ગાથા ૧૫
અન્વયાર્થઃ– [ભાવસ્ય] ભાવકા [સત્કા] [નાશઃ] નાશ [ન અસ્તિ] નહીં હૈ [ચ એવ] તથા
[અભાવસ્ય] અભાવકા [અસત્કા] [ઉત્પાદઃ] ઉત્પાદ [ન અસ્તિ] નહીં હૈ; [ભાવાઃ] ભાવ [સત્
દ્રવ્યોં] [ગુણપર્યાયષુ] ગુણપર્યાયોંમેં [ઉત્પાદવ્યયાન્] ઉત્પાદવ્યય [પ્રકૃર્વન્તિ] કરતે હૈં.
--------------------------------------------------------------------------
સ્વદ્રવ્ય, સ્વક્ષેત્ર, સ્વકાલ ઔર સ્વભાવકો સ્વચતુષ્ટય કહા જાતા હૈ . સ્વદ્રવ્ય અર્થાત્ નિજ ગુણપર્યાયોંકે
આધારભૂત વસ્તુ સ્વયં; સ્વક્ષેત્ર અર્થાત વસ્તુકા નિજ વિસ્તાર અર્થાત્ સ્વપ્રદેશસમૂહ; સ્વકાલ અર્થાત્ વસ્તુકી
અપની વર્તમાન પર્યાય; સ્વભાવ અર્થાત્ નિજગુણ– સ્વશક્તિ.
નહિ ‘ભાવ’ કેરો નાશ હોય, ‘અભાવ’નો ઉત્પાદ ના;
‘ભાવો’ કરે છે નાશ ને ઉત્પાદ ગુણપર્યાયમાં. ૧૫.